13-amaliy mashg‘ulot mavzu: hayvonot dunyosini muhofaza qilish. Ishning maqsadi

13-AMALIY MASHG‘ULOT
Mavzu: HAYVONOT DUNYOSINI MUHOFAZA QILISH.
Ishning maqsadi: О‘zbekistonning hayvonot dunyosi va uni muhofaza qilish, milliy bog‘lar, buyurtmalar, hayvonot bog‘lari haqida bilimga ega bо‘lish.
Mashg‘ulot vazifalari:

• 
  biologik xilma-xillik nima ekanligini о‘rganish;
  
• 
  milliy bog‘lar, buyurtmalar, hayvonot bog‘lari haqida ma’lumotlar olish;
  
• 
  hayvon turlarini muhofaza qilish usullari bilan tanishishdan iborat;
  

Talabaning bilim, о‘quv va kо‘nikmasiga qо‘yiladigan talablar:

• 
  biologik xilma-xillikni bilib oladi;
  
• 
  milliy bog‘lar, buyurtmalar, hayvonot bog‘lari tо‘g‘risida tasavvurga ega bо‘ladi;
  
• 
  О‘zbekiston hayvonot dunyosi va uning ekologik holati tо‘g‘risida tasavvurga ega bо‘ladi;
  
• 
  hayvonot dunyosini muhofaza qilish chora tadbirlarini ishlab chiqa oladi;
  

Kerakli jihozlar va materiallar: Ma’ruza matni, О‘zbekiston ekologik xaritasi, hayvonlar aks etgan rasmlar.
Adabiyotlar: 7, 8, 9, 10, 11, 12, 15, 16, 17, 18, 20, 21, 22
Nazariy material:
Hayvonlar biologik resurslarning ajralmas bir qismidir va ular tabiatda moddalar va energiya almashinuvida muhim rol о‘ynaydi.
Hayvonot olami umuman insoniyatning yashashi, hayotiy faoliyatida juda muhimdir. Ma’lumki, uy hayvonlari hisoblanadigan qoramol, qо‘y, echki, tо‘ng‘iz, ot, eshak, tuya, qolaversa it, mushuk kabi jonzotlar bizning hayotimizda tayin bir maqsad uchun boqiladi. Ayrim hayvon turlari biz uchun oqsil, moy, sut manbai, boshqasi xо‘jalik uchun asqotadigan ishlarni bajaradi, transport sifatida, uylarni qо‘riqlashda, zararkunandalar bilan kurashishda beminnat dastyor hisoblanadi.
Tabiat qо‘ynida yovvoyi holda yashaydigan hayvonlarning ham о‘ziga xos foydali xususiyatlari mavjud, jumladan, ulardan mо‘yna, dorivor vositalar, oziq-ovqat mahsulotlari, jun olinadi.
Hayvonlar tabiatda tabiiy vositalarning muvozanatini saqlab turishda xizmat qiladi. Umuman hayvonlarning turi kо‘p bо‘lib, ularning bir yarim milliondan ziyod turi mavjud.
О‘simliklarni changlanishida, urug‘ va mevalarini tarqatishda ham hayvonlarning ishtiroki bor. Ayrim yirtqich qushlar esa zararkunandalarni (kemiruvchilarni) qirib, о‘simliklar hosildorligini oshiradi yoki ba’zi hasharotlar о‘simliklarni zarakunanda hasharotlardan va kasalliklardan saqlaydi. Masalan, bitta boyqush bir yilda 1000 ta sichqonni yо‘q qilib, 0,5 t donni saqlab qolsa, chumolilar о‘rmonlarni kasalliklardan saqlaydi.
Shuni aytish kerakki, О‘zbekiston hududida hayvonot olami qanchalik muhofaza qilinmasin va ularning kо‘payishiga sharoit yaratib berilgan bо‘lmasin, goho ularni pinhoniy ov qiluvchi shaxslar uchrab turadi.
О‘lka hududidan turon yо‘lbarsi, shuningdek, qizil bо‘ri butunlay yо‘qolib ketgan bо‘lib, qoplon, Old Osiyo qoploni, yо‘l-yо‘l sirtlon, tuvaloq kabi jonzotlarning yо‘qolib ketish xavfi bor.

Ma’lumotlarga qaraganda, О‘zbekiston hududida Mirzachо‘l, Qarshi chо‘li, Surxon – Sherobod chо‘li, Farg‘ona vodiysining markaziy qismlari о‘zlashtirilgan. Bu esa sahro-chо‘l muhitida yashaydigan bir qator jonivorlarning, jumladan, jayron, gо‘zal tuvaloq kabi noyob zotlarning kamayib ketishiga sabab bо‘lmoqda.

Bir qator gо‘zal jonivorlar, jumladan tog‘ qо‘yi, eron vidrasi, О‘rta Osiyo kapcha iloni kabilar johil ovchilar tomonidan butunlay kamaytirib yuborildi.
Hayvonlarning noyob va yо‘qolib borayotgan turlarini muhofaza qilishda ularning yashash sharoitini yaxshilash va kо‘payishi uchun qulay imkoniyatlar yaratib berish kerak. Buning uchun birinchidan, yо‘qolib ketayotgan va noyob hayvon turlarini qat’iy nazorat ostiga olib, ov qilishga mutlaqo yо‘l qо‘ymaslik va ikkinchidan, о‘sha hayvonlar yashaydigan hududlarni tabiiy holicha saqlab, qо‘riqxonalarga, buyurtmaxonalarga aylantirish zarur.