13-amaliy mashgʻulot Madaniylashtirish usullarining tuproq unumdorligi va organik moddalar sifatiga ta’siri

Tabiatni muhofaza qilish ishlarining yoʻnalishlari
Tabiatni muhofaza qilishdagi chora-tadbirlar ilmiy, texnik, texnologik, tashkiliy, xuquqiy, targʻibot va ekologik taʼlimdan iboratdir Qishlok xoʻjalik ishlab chiqarishning tabiat ekologik xolatiga salbiy taʼsiri dexqonchilikning turli tarmoqlaridan kelib chiqishini aniqlash kerak. Masalan, dexqonchilik rivojlanishi bilan yer usti qoplami oʻsimliklar sistemasining oʻzgarishi muhitda biologik maxsulot hajmi, uning toʻplanish darajasi, moddalar aylanishi va energiya oqimi, issiqlik, havo va suv rejimining oʻzgarishiga olib keldi. Dexqonchilikning muxitga taʼsir qilishi quyidagi hollarda kuzatiladi, yaʼni: Katta maydonlarda tabiiy oʻsimliklar qoplami yoʻqotilib, ular o’rnini bir nechta turdan iborat madaniy oʻsimliklar egallaydi. Tabiiy biogeotsenozlar agrotsenozlarga aylanadi. Melioratsiya, agrotexnika yordamida hosilsiz, kam maxsulotli tabiiy ekosistemalar yuqori xosilli dexqonchilik yerlarga aylanadi. Xayvonlar tabiiy yashash joylari yoʻqotiladi. Yerdan foydalanishning buzilishi tufayli tuproq qatlami degradatsiyaga uchraydi (tuproqning shamol, suv eroziyasi, tuproqning xosilsizlanishi, ifloslanishi, zaxarli moddalar toʻplanishi). Radiatsiya va suv balansi oʻzgarishi tufayli katta maydonlarda iqlim oʻzgarishining yuzaga kelishi
Katta hududlarda gidrologik rejim oʻzgarishini (yer osti suvlar satxining pasayishi yoki koʻtarilishi, darslarining yuvilishi va suvda organik moddalarning ortishi h.k.). Yer usti va yer osti suvlarini kimyoviy elementlar, pestitsidlar, tuzlar, chiqindilar bilan ifloslanishi. Atmosfera havosining ifloslanishi (ugʻitlar, pestitsidlar, azot birikmalari, ularning havoga koʻtarilishi). Tashlandiq yerlar maydoni ortishi, choʻllanish jarayoni tezlashishi. Chorva mollarini tinimsiz boqishdan oʻsimlik qoplami buzilishi va choʻllanishning koʻpayishi. Tabiiy oʻtloqzorlarni degradatsiyaga uchrashi. Chorva mollarini sugʻorish inshootlari (quduqlar, skvajina trubalari-lotoklar, beton xovuzlar, suv toʻplangan past joylar) atrofida oʻsimliklar yoʻqolishi, tuproqning eroziyaga uchrashi. Chorvachilik xoʻjaliklari, ularning mahsulotlarini qayta ishlash korxonalari (mollarni sugʻorish joylari) atroflarida yer usti suv havzalarining ifloslanishi orqali muhit holatining buzilishi kuzatiladi. Yuqorida keltirilgan dexqonchilik va chorvachilikning atrof-muhit ekologik holatiga salbiy taʼsirini kamaytirish va tabiiy zaxiralar potensialidan qishloq xoʻjalikda toʻgʻri foydalanish maqsadida ishlab chiqarishni keng dastur, reja, majmua sxemalar asosida olib borish ekologik nuqtayi nazardan toʻgʻri boʻladi. Qishloq xoʻjaligida tabiatni muhofaza qilishni quyidagicha olib borish kerak:
1. Xoʻjalikning tabiiy-iqtisodiy xususiyatlar rivojlanish darajasi, axolisi, dexqonchilik yerlari, oʻrmon, suv havzalari, baliqchilik, yer osti qazilma boyliklari, hayvonlarni inobatga olish asosida tabiatni muhofaza qilish.
2. Tabiiy birliklarni antropogen omillar taʼsirida oʻzgarishlarini prognoz qilish: xoʻjaliklar va koʻshni xoʻjaliklar taʼsiridagi oʻzgarishlarni iqtisodiy salbiy oʻzgarishlarni aniqlash, xoʻjaliklardagi bosh yoʻnalish asosida tabiiy majmualarni barqaror ta’minlash.
3. Xoʻjalik hududida tabiat muxofazasining majmuaviy chora-tadbirlari: a) Atmosfera xavosi tozaligini saqlash uchun koʻkalamzorlashtirish,
Yer Fondlaridan tejamli foydalanish (uy-joy, korxonalar, yoʻl, kanallarga ajratish). O’tloq va pichanzorlardan oqilona foydalanish, Oʻrmonlar qalinligini oshirish, daraxt butalar bilan boyitisht kesish, yongʻindan saqlash; Koʻllar, suv omborlari, toʻqayzorlar suvlarini boshqarish, ifloslanishdan saqlash; Xoʻjalik va tabiiy sistemalarni turli zararkunanda hasharotlardan himoya qilish.
Baliq va baliq boyliklarini koʻpaytirish, ularni brokonerlardan muxofaza qilish; Qushlar uya qo’yadigan joylar, ular yashaydigan butazor, oʻrmon, daraxtzorlar, park-bogʻlarni koʻpaytirish, foydali qushlar sonini oshirish choralarini koʻrish; Yovvoyi hayvonlar yashaydigan joylarni saqlash, ovlash qoidalarini buzmaslik, hayvonlarni koʻpaytirish, buyurtmalar, qoʻriqxonalarni tashkil etish va koʻpaytirish; Tabiiy yodgorliklar (qoyalar, toshlar, buloqlar, sharsharalar, soylar, oqqayinzor, archazorlar)ni muhofaza qilish; Tabiiy zaxiralardan tejamkorlik bilan foydalanish choralarini koʻrish Respublika, viloyatlar, tuman tashkilotlari tomonidan amalga oshirish va nazorat qilish. Shunday qilib, tabiatni muxofaza qilish borasida toʻplangan maʼlumotlar, takliflar asosida ekologiyaning murakkab vazifalarini xal qilib, tabiiy ekologik rivojlanishni barqarorlashtirish mumkin.