13- mavzu: sanoat menejmentining tashkiliy strukturasi

Ijobiy tomonlari
Salbiy tomonlari
Bunday struktura bir-biriga zid, chal-kash topshiriqlar berilish hollarini kamaytiradi. Yakkaboshchilikni va shaxsiy javobgarlikni mustahkamlaydi. Bu struktura oddiy, puxta va tejamlidir. Boshqariluvchi obekt ishiga kam kishi aralashadi. Vazifalar tezkor hal etiladi butun tizim samarali ishlaydi. Xodimlar faqat o’z rahbariga hisobot beradilar, natijada ijrochilik va intizom darajasi ancha oshadi.	Bunday struktura oddiy, barqaror masa-lalarni echishga mo’ljallanganligi sababli uning doirasida kompleks masa-lalarni hal qilish ancha qiyin kechadi. Bunday sharoitda rahbarlar ko’proq tezkor ishlar bilan band bo’lib, strategik kompleks muammolarni etibordan chetda qoldiradilar. Bunday boshqarishda teng huquqli struktura birliklari negizida gorizontal bog’lanish bo’lmaydi. Bunday boshqarish sharoitida buyruqbozlik va rasmiyatchilikning paydo bo’lish xavfi kuchli, chunki, strukturaning har bir bo’g’inida rahbar o’z lavozimi bo’yicha farmoyish berish uchun barcha huquqlarga ega bo’ladi.

Chiziqli rahbarlar korxonaning bosh maqsadiga erishish yo’lidagi birlamchi vazifalarning bajarilishiga javobgar bo’lsalar, shtabdagilar esa birlamchi vazifalarga tobe bo’lgan ikkilamchi vazifalarning bajarilishiga javobgardirlar. Ular maslahat berish funksiyasini bajaradilar. Chiziqli rahbarlarning asosiy vazifasi taklif etilgan ijobiy va salbiy maslahatlar ichidan maqsadga muvofig’ini aniqlash va uzil-kesil qabul qilishdan iborat.

Shtablarning tashkil qilinishi va bunday yordamchilarga ega bo’lgani uchun korxona faoliyatini boshqarish bir tomondan ungillashadi, boshqa tomondan esa, berilgan maslahatlar qarama-qarshi bo’lganligi sababli murakkablashadi. SHunday hollarda har ikkala tomon o’zinikini maqullashga, o’z obro’sini saqlashga harakat qiladi. Natijada nizo chiqadi.

Shtabdagi menejerlar o’zlarini mutaxassis, o’z sohalarining bilimdoni ekanligini isbotlamoqchi bo’lsalar, chiziqli rahbarlar esa, yakka rahbar ekanliklarini pesh qiladilar. G’arb menejmentidagi ayrim nazariyotchilar bu ikki turdagi menejerlar korpusini yaxlit tashkilot tarkibidagi qarama-qarshi sosial guruh deb atashadi. Bu erda shtabdagilar o’zlarini elita darajasida his etadilar. Yirik korporasiyalardagi shtablar ko’p hollarda mazkur korxonaning asosiy markaziy organlariga aylanib qoladilar va chiziqli organlar faoliyatini murakkablashtirishga urinadilar. Bunday vaziyatdan qutulish uchun korxonalar boshqarish strukturasiga o’zgartirishlar kiritib, shtablar sonini yoki ularning xodimlarini qisqartirishga erishadilar. Bu strukturaning afzalligi shundaki, chiziqli rahbarlar o’z diqqatlarini ilmiy-tadqiqiy ishlarga emas, balki asosan, korxonaning joriy faoliyatiga qaratadilar. Uning kamchiligi esa boshqaruv tizimida ortiqcha bo’g’inlarning paydo bo’lishi, boshqarish tezkorligining susayishi, boshqarish xarajatlarining o’sishidadir.

4-chizma. Chiziqli-shtabli boshqaruv strukturasi.

Chziqli-shtabli strukturadan farqli o’laroq boshqaruvning funksional strukturasi rahbarlar va struktura bo’g’inlarining boshqaruv faoliyatini ixtisoslashtirishga qaratilgandir. Bunda har bir boshqaruv bo’g’iniga muayyan funksiyalar biriktirib qo’yiladi. Masalan, biri marketing, ikkinchisi ishlab chiqarishni, uchinchisi esa, moliyani boshqarish bilan shug’ullanadi.

5-chizma. Boshqarishning funksional strukturasi.

Boshqarish apparatini funksional ixtisoslashtirish uning samaradorligini ancha oshiradi. Boshqarishning barcha funksiyalarini bajarishi lozim bo’lgan universal rahbarlar o’rniga o’z sohasini puxta biladigan, o’z shtatiga ega bo’lgan, o’ziga topshirilgan ish uchastkasi uchun javob beradigan mutaxassislar apparati paydo bo’ladi.

Albatta, funksional xizmatlar rahbarlari va mutaxassislari:

• 
  o’z sohasini chuqur va puxta biladigan;
  
• 
  jarayonlar va hodisalarni tahlil qilish va baholash qobiliyatiga ega bo’lgan;
  
• 
  o’z xulosasi va tavsiyalarini himoya qila oladigan;
  
• 
  chiziqli struktura rahbarlarini shu tavsiyalarini amalga oshirish maqsadga muvofiqligiga ishontira oladigan kishilar bo’lishi kerak.
  

Funksional bo’linmalar bevosita barcha quyi struktura bo’linmalarining (A₁, A₂, A₃, B₁, B₂, B₃) faoliyatini boshqaradi. Funksional boshqarish biror bir funksiya vakolatiga taalluqli tor doiradagi masalalar bo’yicha quyi bosqich organlari va bo’linmalari faoliyatiga rahbarlikni taminlaydi. Masalan, korxonaning reja bo’limi sexlarning reja byurolariga rahbarlik qiladi. Bunda ham funksional bo’limlar rahbarlarining vertikal bo’yicha ierarxiyasi va bo’ysunishi mavjud. Ammo chiziqli strukturadan farqli o’laroq, bunday bo’ysunish mamuriy emas, balki sof uslubiy maslahatli bo’ysunishdir. Masalan, korxona reja bo’limining boshlig’i sex reja byurosi boshlig’iga hatto aynan shu vazifaga doir masala bo’yicha ham buyruq berish huquqiga ega bo’lmaydi. Biror mamuriy buyruqni korxona direktori sex boshlig’iga, sex boshlig’i esa, sex reja byurosi boshlig’iga berishi mumkin. Funksional struktura ham o’zining ijobiy va salbiy tomonlariga ega.(2-jadval).