13- мавзу. Этика: “Этика” фанининг предмети ва жамият хаётидаги аҳамияти Режа

Ахлоқ ва фан. Баъзи бир қарашларга кўра, ахлоқнинг фанга алоқаси йўқ. Бундай қарашларни тўғри деб бўлмайди. Зотан, ахлоқнинг ахлоқшунослик тадқиқот объекти сифатидаги мақомиёқ унинг фанга алоқадорлигини кўрсатиб туради.
Айниқса, ахлоқнинг ижтимоий фанлар билан алоқаси миқёслидир. Чунончи, кўпгина илмий қарашлар, назариялар инсонни бевосита ёки билвосита юксак ахлоқ эгаси, донишманд ва ҳалол инсон бўлишга чақиради.
Лекин айрим назариялар ҳам борки, уларни ахлоқсиз деб аташ ўринли. Бунга «Мальтус назарияси»ни мисол қилиб келтириш мумкин. Мальтус бу назариясида урушни тарғиб этиш билан ахлоқсизликнинг энг юксак кўринишини намоён этди. Шунингдек, инсоният жамиятини қарама-қарши синфларга бўлиб ташлашни, ҳокимиятни зўравонлик, қон тўкиш, террор орқали қўлга киритишни ва шу йўсинда тутиб туришни тарғиб этувчи марксча-ленинча синфийлик ҳамда социалистик инқилоб назариялари ҳам илмдаги ахлоқсизликнинг бўртиб кўзга ташланадиган намунасидир.
Сўнгги пайтларда фан-техника тараққиётининг юксак даражаси ва экологик буҳронларнинг юзага чиқиши сабабли экологик ахлоқшунослик сингари ахлоқ оламининг янги йўналишлари вужудга келди; ноосферадан ёки бошқача айтганда, техносферадан этосферага - ахлоқий муҳитга ўтиш зарурати инсоният жамияти ахлоқий маданияти олдидаги энг долзарб вазифа сифатида қўйилмоқда; зеро, бу вазифанинг фақат ахлоқшунослик доирасидаги муаммогина эмаслигини, кенг қамровли эканини, бутун Ер юзининг бундан кейин мавжуд бўлиши ёки бўлмаслиги муаммосига айланганини бугун яққол сезиш мумкин. Шу боис техникавий фанлар тараққиётининг навбатдаги босқичлари фақат ахлоқ талабларига мос, таъбир жоиз бўлса, ахлоқий назорат остида амалга ошмоғи лозим.
Тўғри, баъзилар бизга, фан - мутлақ объектив ҳодиса, у моҳиятан холис, шунга кўра, уни ахлоққа бу қадар бўйсундириш ножоиз, деб эътироз билдиришлари ҳам мумкин. Бироқ фанни одамлар, турли ҳиссиёт, эҳтиросларга мо-йил, турли ахлоқий фазилатлар, ҳатто иллатларга эга бўлган кишилар яратишини ёдга олсак, бундай эътирозларнинг ўзи ножоиз эканлигига ишонч ҳосил қиламиз. Зеро, ҳар бир олимнинг маънавий-ахлоқий ҳолати унинг кашфиётида қай даражададир акс этмаслиги мумкин эмас. Хуллас, фан ҳам бевосита, ҳам билвосита ахлоқ билан боғлиқ ва айнан шу боғлиқлик табиий-техникавий фанларни инсонийлаштириш вазифасини бажаради.