|
2.2.Texnika asoslari
Halqaning aylanish o‘qlarini klassifikatsiyalashda ularni halqa markaziga nisbatan joylashishini va buyum tekisligiga nisbatan orientatsiyasini (yo‘nalishini) e’tiborga olish kerak Shu munosabat bilan ikki guruh o‘qlarni ajratish mumkin. Birinchi guruhga quyidagi uchta aylanish o‘qlari kiradi (70 - rasm):
halqa tekisligida halqaning markazi orqali o‘tadigan diametrial o‘q (70-rasm,a);
halqa aylanasida ikki nuqtani tutashtiradigan o‘q (b);
Snaryad aylanasidagi ixtiyoriy nuqta orqali o‘tadigan urinma o‘q (v).
Bu o‘qlarning hammasi charxpalak tipidagi harakatlar bilan bog‘liq.
O‘qlarning ikkinchi guruhi – halqaning yassi tekislik bo‘yicha aylanish o‘qlari. Bu buyumga perpendikulyar bo‘lgan markaziy o‘q (g) va halqa doirasida joylashgan o‘q (d). Halqaning inersiya momenti aylanma harakat o‘qiga bog‘liq. Tayanchsiz aylanishga nisbatan halqaning ikki inersiya momenti to‘g‘risida so‘z yuritish kerak bo‘ladi.
70 - rasm.
Ulardan biri buyumning tekisligiga perpendikulyar bo‘lgan o‘q atrofida aylanish bilan xarakterlanadi (70-rasm, g). Bu snaryadning eng katta inersiya momenti. Halqaning ikkinchi inersiya momentining ikkinchi qiymati diametral o‘qqa nisbatan nisbatan aylanishi bilan bog‘liq. Halqani uloqtirishlarda maksimal inersiya momentiga ega bo‘lgan kam o‘qqa nisbatan aylantirish eng mustahkam (turg‘un), buyum tekisligidan o‘tadigan markaziy o‘qqa nisbatan halqani aylantirish (masalan, charxpalaklar, charxpalak bilan uloqtirishlar) eng noturg‘un hisoblanadi.
Halqaning uchish davomidagi siljish harakati halqani aylanishi bilan birgalikda sodir bo‘lishi shart emas. Lekin, aylanma va siljish harakatlarini birgalikda bajarish eng tipik holdir. Buyumning tekisligiga perpendikulyar o‘qqa nisbatan halqani aylantirishda giroskopik effekt kuzatiladi. Bu effekt buyumni tashqi xalaqit beruvchi omillarning ta’siriga qaramay oldingi berilgan o‘qqa nisbatan mustahkam (turg‘un) aylanishga intilishida ifodalanadi. Halqaning tayanchsiz harakatlarida bu hodisa siltanish, depsinish tufayli beriladigan boshlang‘ich impuls buyum tekisligi orqali aniq o‘tmagan hollarda kuzatiladi. Bunday hollarda buyumni o‘ziga xos (xarakterli) vibratsiyasi (tebranishi) yuzaga keladi. Gidroskopik effekt halqani yurguzish singari xarakatlarda ham vujudga keladi. U tufayli halqa og‘ir kuchi ta’siri ostida tushib ketmaydi.
Halqani tebratish harakatning aylanma va ilgarilanma xarakatlanish tashkil etuvchilaridan iborat bo‘lgan murakkab harakatdan iborat.
Qo‘llarida yurgazish eng sodda turi-halqani bir traektoriya bo‘ylab harakatlanish(masalan pol buylab dumalatish). Jismonan qaralganda tebratishni ikki turga bulish mumkin; sirpantirib tebratish va sirpantirmasdan.qizig‘i shundaki aylantirish vektori va tezlik harakati sirpantirishsiz harakati bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan, kattalik va yunalishi bo‘ylab. Bu turdagi halqa harakatning o‘q atrofida aylanishi sifatida ko‘rib chiqish mumkin. Buyumni polga tegish nuqtasida joylashgan. Bu sharoitlar o‘qqa nisbatan sirpantirib harakatlantirish (masalan, qaytarib dumalatish), harakat tezligi va aylantirsh bir - biriga bog‘liq bulmasligi mumkin. Eng murakkab halqani tebratish bu qiya tekislikda yuz beradi bunda buyumni harakat yo‘li hech qachon tekis bo‘lmaydi.umumiy olganda u sperallning oshib boruvchi qiya yo‘lini tashkil etadi (71- rasm).
71 – rasm.
|
Halqani chayqatish tarkibiy harakatga kiradi unda harakatlantirish va aylantirishlar va o‘zaro qo‘shiladi.
Qo‘llarda yurgazish eng sodda turi-halqani bir traektoriya bo‘ylab harakatlanishi (masalan, pol bo‘ylab dumalatish).
|
Jismonan qaralganda tebratishni ikki turga bo‘lish mumkin; sirpantirib tebratish va sirpantirmasdan. Qizig‘i shundaki aylantirish vektori va tezlik harakati halqani sirpantirishsiz harakati bilan o‘zaro bog‘liq bulgan, kattalik va yo‘nalishi bo‘ylab. Bu turdagi halqa harakatini o‘q atrofida aylanishi sifatida ko‘rib chiqish mumkin. Buyumni polga tegish nuqtasida joylashgan. Bu sharoitlarida o‘qqa nisbatan sirpantirib harakatlantirish (masalan, qaytarib dumalatish), harakat tezligi va aylantirish bir-biriga bog‘liq bo‘lmasligi mumkin. Eng murakkab halqani tebratish bu qiya tekislikda yuz beradi bunda buyumni harakat yo‘li hech qachon tekis bo‘lmaydi. Umumiy olganda u speralning olib boruvchi qiya yo‘lini tashkil etadi (71 - rasm).
Yo‘lning qiyshiqligini olib borishida buyumning og‘irlik kuchi vaqti bo‘lishida, otish kuchi oldindan o‘rin oladi. Shu bilan birga halqaning aylanish harakati qanchalik faol bo‘lsa shunchalik og‘irlik kuch ta’sirida otiluvchi bo‘ladi.
Ikkinchisi erkin ushlash (72 - rasm, b). U qoida bo‘yicha halqani turli yo‘llar bilan aylantirishda va ilishda ishlatiladi. Umuman olganda bu ikki ushlash turlarida o‘zaro bog‘liq va ko‘pinchalik biri ikkinchisidan keyin keladi.
72 – rasm.
|
Halqa bilan ishlashda eng muxim texnikadan biri tug‘ri ushlash (halqa). Halqa bilan bajarilgan mashqlarda ushlashning ikki asosiy turi mavjud.
Birinchisi maxkam ushlash (72 - rasm, a).
|
U tegib turuvchi o‘q atrofida halqani aylantirishda ishlatiladi. Masalan; oyoqni yuqoriga ko‘tarish harakatida. Mahkam ushlash bir va ikki qo‘llab bajarilishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
