12-Mavzu: Korrupsiya –global muammo sifatida 1-§. Korrupsiyaga qarshi kurash borasidagi falsafiy paradigmalar

2. Fuqarolarni axborot bilan ta’minlash. Korrupsiyaga qarshi kurashning mazkur umumiy ahamiyatga ega bo‘lgan paradigmal uslubi fuqarolarga ularning huquqlari va majburiyatlari nimada, uni buzish qanday huquqbuzarliklarga olib kelishi mumkinligi, sud protsedurasi qanday o‘tishi va unda nimalarni hisobga olishini aniq va ravshan tarzda qilib tushuntirish maqsadida qonunlarni tahlil qilish orqali tushuntirishni o‘z ichiga oladi. Bularning barchasini bilgan,tushungan fuqarolar pora berishga undagan mansabdor shaxs bilan yuzma-yuz kelganda o‘zlarini yanada ishonchli tutishadi.
3. Idoraviy tizimlarning ochiqligi. Idoralararo operatsiyalarning oshkoraligi va tegishli fuqarolik nazorati idoralararo hujjatlarni ommaviy Internetda nashr etish va ochiq muhokama qilish orqali amalga oshirilishi mumkin, bu esa korrupsiyaning poydevorini jiddiy ravishda buzishga olib keladi. Biroq, bunday mexanizmlar tijorat sirlarini himoya qilish bo‘yicha o‘ta qat’iy qoidalar bilan cheklangan yoki ulardan ayrim bo‘limlarda foydalanish fuqarolarning shaxsiy ma’lumotlarini va mudofaa bo‘limlari va tashkilotlarida maxfiy ma’lumotlarni himoya qilish bo‘yicha qo‘shimcha choralar ko‘rish zarurati bilan bog‘liq bo‘ladi
4. Mansabdor shaxslarning ijtimoiy ta’minoti. Birinchi darajali tibbiy yordam, ko‘chmas mulk sotib olish uchun foizsiz kreditlar, katta miqdordagi pensiya - bularning barchasi davlat sektorida ish haqining oshishi bilan barobardir.Mansabdor shaxs korrupsiyaviy harakatlarga tushib qolsa, bu uning mansabidan ayrilib qolish ehtimolini oshiradi. Paradigman mazmundagi tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ushbu chora korrupsiyaga darhol ta’sir qilmaydi, ammo vaqt o‘tishi bilan byurokratiya sifatini yaxshilaydi.
5. Agent – prinsipi nazariyasi. Asosiy-agent nazariyasi kafolat beruvchida ("asosiy") ijrochilar ("agentlar") ning harakatlari to‘g‘risida barcha ma’lumotlarga ega bo‘lmagan vaziyatni ko‘rib chiqadi.
Shuning uchun agent ular bilan shartnoma tuzadi, ular o‘zlarini tutishlariga turtki beradigan agentlar uchun (asosan mijozlarga xizmat ko‘rsatish uchun) agentning manfaati uchun qulay shart-sharoitlarni o‘z ichiga oladi. Agentlik modelining asosiy xulosalari - maxsus terminologiyadan foydalanmaslik hisoblanadi.
Ushbu model turli guruhlar ta’sirida bo‘lgan elita xatti-harakatlarini o‘rganish uchun ham qo‘llaniladi. Korrupsiya ushbu guruhlarning manfaatlari bilan saylovchilarning manfaatlari to‘qnashuvi sifatida tushuniladi. Bunda millat umuman tanlangan vakillar (agentlar) bilan ijtimoiy shartnoma tuzadigan asosiy shaxsdir.
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, saylovchilar qanchalik ko‘p xabardor bo‘lsa, vakillarning korrupsiya uchun imkoniyatlari shunchalik kam bo‘ladi. O‘z navbatida vakillar shaxsiy daromadlarini ko‘paytirishga imkon berib, qayta saylanishlarini ta’minlaydigan siyosat yuritishga intilishadi. Korrupsiya uchun imkoniyat yaratadigan yechim bu mudofaa budjeti xarajatlarini ko‘paytirishdir, chunki bu qaror ham siyosat, ham turli guruhlarning iqtisodiy manfaatlari bilan bog‘liqligi bilan ajralib turadi.