12-Мавзу. Корхоналар иқтисодий ночорлиги (банкротлиги)ни баҳолаш ва таҳлил қилиш

-жадвал
Корхоналар иқтисодий ночорлигини баҳолашнинг муҳим кўрсаткичлари ва уларни меъёрий даражалари

Кўрсаткичлар	Аниқланиш тартиби	Меъерий чегара	Ночорлик белгиси
1	2	3	4
Корхонанинг тўлов лаёқати коэффициенти	Кт=Жорий активлар/Муддати келган тўлов мажбуриятлари	2-3	Кт<2
Корхонанинг молиявий мустақиллик (автономия) коэффициенти	Км=Ўз маблағлари манбаи/Жами мулк	Км>50%	Км<50%
Моддий активларни манбаланиши коэффициенти	Оборот маблағлари нақдлиги-Товар моддий захиралар/Ўз маблағлари+Узоқ муддатли қарз маблағлари-Узоқ муддатли активлар	Ортиқчалик	Етишмовчилик
Ўз ва қарз маблағлари нисбати коэффициенти	Ка=Ўз маблағлари/Қарз маблағлари	Ортиқчалик	Етишмовчилик
Активлар, капитал ва мажбуриятлар рентабеллиги	Кр=Соф фойда/Актив ёки Капитал+Мажбурият	Кр>0	0 дан кичик
Ишлаб чиқариш қувватларидан ҳақиқий фойдаланиш даражаси	Кф=Ишлаб чиқариш қувватининг ҳақиқий даражасидаги маҳсулот ҳажми/техник лойиҳа бўйича ишлаб чиқарилиши лозим бўлган маҳсулот ҳажми	Кф=1>0	Кф=1<0
Асосий восита ва номоддий активлар эскиришини жамғарилиш коэффициенти	Кэ=Асосий ва номоддий активларни эскириш қиймати/Асосий восита ва номоддий активларни бошланғич қиймати	Кс>0.5	Кс<0.5
Муддати ўтган мажбуриятлар ҳолати	Кд/к=Муддати ўтган мажбуриятлар / Жами мажбуриятлар	Кд/к<0.5	Кд/к>0.5

Ўзбекистон Республикаси иқтисодиёт вазирлиги ҳузуридаги Иқтисодий ночор корхоналар ишлари Кўмитасининг “Корхоналарнинг молиявий иқтисодий аҳволи мониторинги ва таҳлилини ўтказиш мезонларини аниқлаш тартиби тўғрисидаги қарори” га мувофиқ корхоналар молиявий-иқтисодий ҳолати бўйича қуйидаги гуруҳларга бўлинади:
- иқтисодий барқарор;
- иқтисодий таҳликали (хавф-хатарли);
- иқтисодий нобарқарор (тўловга қобиллигини тиклаш имкониига эга бўлган корхоналар, тўловга қобиллигини тиклаш имконига эга бўлмаган корхоналар)
Хўжалик юритувчи субъектларнинг иқтисодий ҳолатини баҳолаш юзасидан Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт вазирлиги ҳузуридаги Иқтисодий ночор корхоналар ишлари Қўмитасининг “Корхоналарнинг молиявий иқтисодий аҳволи мониторинги ва таҳлилини ўтказиш мезонларини аниқлаш тартиби тўғрисидаги қарори”га мувофиқ қуйидаги кўрсаткичлар тизимини ўрганиш тавсия этилади.
- тўлов лаёқати ёки қоплаш коэффициенти (Ктл);
- ўз айланма маблағлари билан таъминланиш коэффициенти (Кат);
- корхона активлари ва харажатлари рентабеллиги (Ра, Рх).
Якуний хулосани чиқариш юзасидан шунингдек, қуйидаги кўшимча кўрсаткичлар ўрганилади:
- ўз маблағлари ва қисқа муддатли қарз маблағлари нисбати коэффициенти (Кўқ);
- ишлаб чиқариш қувватларидан фойдаланиш коэффициенти (Кқув);
- асосий воситаларнинг эскириш коэффициенти (Кэск).
Иқтисодий ночорлик таҳлилида асосий жиҳатлар пуллик мажбуриятлар ва мажбурий тўловлар бўйича муддати ўтган кредиторлик қарзларининг мавжудлигига, корхонанинг қисқа муддали мажбуриятларини жорий активлар билан тўлашга қодир эмаслигига, рентабелликнинг қуйи даражаси ёки зарарга ишлаш ҳолатига алоҳида аҳамият қаратилади.
Корхоналар молиявий-иқтисодий ҳолатини баҳолашнинг асосий кўрсаткичлари тавсифи:
Муддати ўтган кредиторлик мажбуриятлари сифатида пуллик ва мажбурий тўловлар бўйича тўлов муддати келиб уч ойдан ортиқ муддат ўтган кредиторлик мажбуриятлари суммаси назарда тутилади.
Тўлов лаёқати коэффициенти жорий активлар суммасининг узоқ муддатли мажбуриятлар суммасига камайтирилган жами мажбуриятларни қоплашга имкониятини характерлайди.
Ушбу коэффициент баланс моддалари бўйича қуйидагича ҳисоб-китоб килинади: