12-mavzu: Ekskursiya rahbari – gidga qo‘yilgan talablar

7.2. Ob’ektlarni ko‘rsatishning turlari va o‘ziga xos

xususiyatlari

Avtobusli ekskursiyada ob’ektlarni ko‘rsatishning to‘rt turi mavjud:

1. Avtobusning 50-60 km/s tezligida ob’ekt oynadan ko‘rsatiladi, gid ko‘ringanlarni sharhlab boraveradi. Ko‘rsatishning bunday turida yo‘l-yo‘lakay ob’ektlar haqida qisqa ma’lumot beriladi.
2. Avtobus harakati sekinlashtirilganda ob’ektlar oynadan kuzatiladi. Bu jarayon tarixiy, madaniy obidalarni tomosha qilish va yuzaki taasurot olish imkonini beradi. Odatda qo‘shimcha ob’ektlar bu tartibda ko‘rsatiladi.
3. Avtobus to‘xtaganda, undan tushmasdan oynasidan ob’ektlar kuzatiladi. Ekskursantlar ob’ektlar bilan chuqurroq tanishadi, ob’ektlarni ko‘rsatish usullarini qo‘llash imkoniyati chegaralangan bo‘ladi.
4. Avtobusdan to‘xtash joylariga tushgandan keyin ob’ektlar obdon ko‘rsatiladi. Ushbu jarayonda ob’ektlarni ko‘rsatish usullarini qo‘llash imkoniyati mavjud bo‘ladi.
Ob’ektlarni ko‘rsatish ekskursiya xizmatining asosiy elementi sifatida o‘zining bir necha xususiyatlariga ega.
Ko‘rsatishning faolligi. Ob’ektlarni ko‘rsatish jarayoni bu inson qo‘li bilan yaratilgan yoki tabiat in’omi bo‘lgan ob’ektlarni shunchaki passiv tomosha qilib bahramand bo‘lish emas, balki maqsadli kuzatish, ekskursiya xizmati metodikalari yordamida ob’ektlarni tahlil qilish, gid va ekskursantlarning faol harakatini talab etuvchi jarayonidir.
Ob’ektlarni ko‘rsatishning mantiqiy ketma-ketligi. Ekskursiya xizmatida har keyingi ob’ekt mavzuni yoritishdagi pillapoya hisoblanadi. Bu holat ob’ektning boshqa ob’ektlar orasidagi o‘rnini belgilaydi. Ko‘rsatishning mantiqiyligi, ob’ektlar orasidagi bog‘liqlik aniq ketma-ketlik bilan ta’minlanadi.

7.3. Ob’ektlarni ko‘rsatishning usullari

Ekskursiya xizmatida ob’ektlarni ko‘rsatish usullariga ob’ektlar kuzatuvini tashkillashtiruvchi va ob’ektni atrof muhitdan, bir butunlikdan ajratish imkonini beruvchi usullar kiradi. Ko‘rsatish usullarining vazifasi – ob’ektlarning tashqi qiyofasidagi o‘zgarishlarni ko‘z ilg‘aydigan qilib, zaruriy rakursda ularni ko‘rsatishdir.

Ko‘rsatish usullarini qo‘llashda gid guruhning tayyorgarlik darajasini hisobga olishi kerak bo‘ladi (masalan, me’moriy uslublarni, monumental yodgorliklar turlaridan xabardor bo‘lishi kerak). Ba’zi gidlar ekskursiya jarayonida ob’ektlarni ko‘rsatishning barcha usullaridan foydalanadilar, ba’zilari esa umuman foydalanmaydilar. Ekskursiya xizmatining sifati nafaqat gidning bilimi balki, o‘rganilgan usullardan qay darajada foydalana olishiga bog‘liqdir. Buni faqat malakali tayyorgarlikdan o‘tgan gidlar qila olishi mumkin.
Ko‘rsatish usullari ob’ekt kuzatuvini yengillashtiradi, uning o‘ziga xos jihatlarini ajratadi. Bunday jihatlar oddiy tomosha paytida ilg‘amas bo‘lib, ekskursantlarga ob’ektni xayolan bo‘laklarga bo‘lish, yo‘qolgan detallarni tiklash, avvalgi holatini «ko‘rish», tarixiy voqealarni jonlantirishga yordam beradi.
Ekskursiya xizmati amaliyotida ob’ektlarni ko‘rsatishning quyidagi usullari mavjud: