12-mavzu: Bog‘lovchisiz qo‘shma gap tarkibidagi komponentlarning mazmun munosabati. Bog‘lovchisiz qo‘shma gap turlari: bir tipdagi va turli tipdagi komponentlardan tuzilgan bog‘lovchisiz qo‘shma gaplar

Shart-payt munosabati. 

 

 

Davlat tinch - sen tinch. (Maqol) 

 

 

Tegding – yutib yuboradi. (Ertak) 

 

Kolxozchilarni biriktir – har birining yuragida bo‘ron qo‘zg‘olonadi. (O.) 

 

Bu  turdagi  qo‘shma  gaplarning  birinchi  komponenti  ko‘tariluvchi,  ikkinchi 

qismi esa pasayib boruvchi intonatsiya bilan aytiladi. 

Sabab-natija munosabati: 

 

 

Seni ko‘rdim o‘ynadi yurak, 

 

 

Bulbul kabi sayradi tilim. (U.) 

 

 

Onang bor baxting barqaror. 

Zidlik munosabati. 

 

 

Suv keldi – nur keldi. Qo‘shni keldi- ko‘mak keldi. 

Izoh g‘unosabati. 

 

 

Shuni yaxshi biling: o‘chmas nomingiz; 

 

 

O`chmas bu bog‘lar bosgan izingiz. (T.To‘la) 

 

Bog‘lovchisiz  qo‘shma  gapning  va  ergash  gapli  qo‘shma  gaplarga  sinonim 

bo‘lgan tiplari haqida. 

 

Bog‘lovchi  qo‘shma  gapning  shunday  turlari  borki,  ular  mazmunan 

bog‘langan  yoki  ergash  gapli  qo‘shma  gaplarga  sinonim  bo‘ladi.  Bu  esa  nutqda 

qo‘shma gapning istalgan turidan (muallif ixtiyori bilan) foydalanish imkoniyatini 

tug‘diradi. 

 

Bog‘lovchisiz  qo‘shma  gaplar  ko‘proq  og‘zaki  nutqga  hosdir,  chunki  u 

ixchamlashgan,  soddalshgan  bo‘ladi,  ortiqcha  vositalar  ishtirok  etmaydi. 

Bog‘langan va ergash gapli qo‘shma gaplar esa ko‘proq yozma nutqqa xos bo‘lib, 

stilistik maqsadlarda foydalaniladi: 

 

Misollar  shuni  tasdiqlaydiki,  payt  munosabatini  ifodalovchi  bog‘lovchisiz 

qo‘shma gaplar biriktirsh munosabatini ifodalovchi bog‘langan qo‘shma gaplarga, 

qiyoslash va  izohlash  munosabatini ifodalovchi  bog‘lovchisiz  qo‘shma  gaplar  esa 

ergash gapli qo‘shma gaplarga sinonim bo‘ladi. Misollar: 

 

Bahorning  butun  hayotbaxsh  ruhi  yuzlarda  barq  urdi,  dillar  isib  ketdi. 

(As.M.) 

 

Bu  gap  komponentlari  o‘rtasiga  «va»  bog‘lovchisini  kiritib,  bog‘langan 

qo‘shma gap hosil qilish mumkin.