12 – mavzu Turli yosh davrlarida o’zlashtirish xususiyatlari. Reja 12. 1

O’smirlikda yuzaga keluvchi “kattalik hissi” asosiy psixologik o’zgarish 
sifatida. 
O’smirning faoliyati asosan o’qish faoliyatidan iborat bo’lib, u maktab doirasi 
bilan cheklanadi. Ijtimoiy faoliyati ham odatda maktab ichida ro’y beradi. Katta 
maktab yoshidagigi o’quvchi esa boshqacharoq bo’ladi. Uning ijtimoiy faoliyati 
ko’pincha maktab doirasidan tashqariga chiqadi, yukorida aytib o’tilganidek, u 
odatda maktabda tashkilotchilik, raxbarlik va tarbiyaviy funktsiyalarini bajaradi. 
Uning jamiyatdagi mavqei keskin ravishda o’zgaradi va shaxsning shakllanishiga 
ta’sir etadi. Shu ta’sirlar ostida shaxsning g’oyaviy shakllanishidan iborat chuqur 
jarayon, uning o’z taqdirini o’zi belgilaydi. Bu davrda shaxsning taraqqiyotiga 
kattalarning raxbarlik qilishi kerak,bular uchun raxbarlik juda zarur bo’ladi. Lekin 
raxbarlik moxirona, juda ustalik bilan olib borilishi kerak. 
O’smir bilan, katta maktab yoshidagi o’quvchining o’z-o’zini anglashi bir-
biridan farq qiladi. O’smirda o’z-o’zini anglashning rivojlanishiga boshqa 
kishilarning fikrlari ta’sir etadi. Tabiiyki, uning o’z-o’ziga baxo berishi ham ancha 
ob’ektiv bo’ladi, chunki u tevarak-atrofdagilarning ob’ektiv baxosini takrorlaydi. 
Bunday xol katta maktab yoshidagi o’quvchida boshqacharoq bo’ladi. Yoshning 
o’sishi bilan unda o’z shaxsini, o’z xatti-harakatlari va faoliyatini mustaqil taxlil 

---

qilish va baxo berish tendentsiyasi kuchayadi. O’z-o’ziga baxo berish esa 
tashqaridan berilgan baxoni anglashdan ko’ra qiyinroqdir.
Shuning uchun yigit va kizlar ko’pincha o’z shaxslariga ortiqcha baxo 
beradilar, g’ayri-tabiiy manmanlik, kekkayish, takabburlik, kibrlanish xollariga 
yo’l qo’yadilar, tevarak-atrofdagi kishilarga mensimasdan munosabatda bo’ladilar; 
boshqalar esa o’zlariga g’ayri tabiiy ravishda etarli baxo bermaydilar, o’zlarini 
"o’rtamiena", "arzimas", "oddiy va ko’zga tashlanmaydigan" odam deb 
hisoblaydilar. 
O’smir o’zining hozirgi ahvoliga muvofik ravishda o’ziga baxo beradi, katta 
maktab yoshidagi o’quvchi o’zining klajagiga muvofik ravishda o’ziga baxo 
beradi.O’smir o’ziga :"Men maktab uyushmasining a’zosi sifatida qandayman?" 
degan savol beradi. O’smir o’zining shaxsiga ayrim ishlar, xatti-harakatlar yoki 
eng yaxshi damidagi xususiyatlar va belgilarga qarab baxo beradi va bu baxoni 
umuman shaxsga tadbiq qiladi.