12 – мавзу. Минерал озиқланишнинг уруғ ва маҳсулот сифатига таъсири. Режа

O’simlik mahsulotlari tarkibida nitratlarning cheklangan miqdori,
1kg mahsulotda mg hisobida.

T/R	Mahsulot turi	Cheklangan miqdori, mg-kg NO^-3
		ochiq maydon	himoyalangan maydon
1.	Kartoshka	250	-
2.	Oqbosh karam эrtagi	900	-
	Kechki	500	-
3.	Sabzi ertagi	400	-
	Kechki	250	-
4.	Pomidor	150	300
5.	Bodring	150	400
6.	Osh lavlagi	400	-
7.	Bosh piyoz	80	-
8.	Ko’k piyoz	600	600
9.	Qovun	90	-
10.	Tarvo’z	60	-
11.	Chuchuk qalampir	100	400
12.	Qovoqcha	400	400
13.	Xo’raki uzum navlari	60	-
14	Olma	60	-
15	Nok	60	-

28-jadval
Chorva mollari oziqasida nitrat va nitritlarning cheklangan miqdori.

T/r	Oziqa turi	NO3^-	NO2^-
1.	Xaшаки лавлаги	800	10
2.	Силос, сенаж	200	10
3.	Парранда учун омухта ем	200	5
4.	Қорамоллар учун омухта ем	500	10
5.	Яшил озиқа	200	10
6.	Пичан, сомон	500	10
7.	Озиқа донлар	300	10

Сабзавот экинларидан нитратларни энг кўп тўплайдиган турларига карам, қовоқ ва селдерлар киради. Улардаги нитратлар миқдори 600-3000мг/кг ҳўл массасига тўғри келиши мумкин. Помидор, ширин қалампир, бақлажон,саримсоқ меваларида нитратлар миқдори 20-300 мг/кг гача бўлади. Сабзавот органлари таркибидаги нитратларга келсак, уларда асосан илдизда ва пояда тўпланади, барг ва гулларида эса қисман йиғилади. Карам ва селдер, укроп баргида кўпроқ нитратлар учрайди. Қовоқдошлар оиласига мансуб ўсимликларда нитратлар миқдори мева бандидан юқори қисмига қараб камаяди. Сабзавотларда нитратлар тўпланиши азотли ўғитларнинг тупроққа берилиши меъёрларидан келиб чиқади. К ва Cа ионларининг консентратсияси муҳитда ортиши ва тупроқнинг Мо билан таъминланиши йетарли б ўлмаслигида нитратлар миқдори ортиши мумкин. Нитратлар миқдорини камайтиришда комплекс тадбирларни амалга ошириш керак бўлади.

Қуйидаги селектсион – генетик тадбирлар амалга оширилади:
-сабзавотларни тупроқ азотини юқори самарали фойдаланувчи навларни топиш ва ишлаб чиқиш;
-ўсимликларнинг паст даражада нитратлар тутувчи ва уларни метаболик системага қўшадиган, юқори фаолликка эга бўлган нитратредуктазаларга эга бўлган турларни танлаш;
-нитратларни юқори ассимилятсия қилиш потенсиалига эга бўлган навларни жорий этиш.
Агротехник тадбирларга қуйидагилар киради:
-ҳосилдорликни максималдан 5-10% камайтириб ўғитлар меъёрини
ишлатиш;
-амалиётга секин таъсир этувчи ўғитларни татбиқ қилиш;
-полимер шаклдаги ўғитларни қўллаш (мочевина ва карбамус
формалдегид бирикмалар ва конденсатланган фосфатлар)
-нитрификатсия ингибиторларини жорий қилиш;
Технологик тадбирлар қуйидаги усулларга асосланади:
-сабзавот экинларига вақтида азотли ўғитлар берилиши;
-вегетатсиянинг ҳар хил босқичларида ўғитлар меъёрини қўллаш;
-вегетатив қисмларнинг фаол ўсишида ўғитларни меъёрини бошқариш;
-ҳосилни оптимал муддатда йиғишни аниқлаш.
Нитратларни юқори миқдорда бўлишига сабаб кўпинча сабзавотларни етиштириш технологияларига амал қилмаслик натижасида рўй беради.


Назорат саволлари
1. Ўсимликларни вегетатив, генератив органлари ва ҳосилида сув ва қуруқ моддалар нисбати.
2. Бошоқли дон, дуккакли дон ва эм-хашак углеводлар нисбати.
3. Илдиз ва туганак мевалилар ҳосили таркибида крахмал, қандмоддалар миқдори.
4. Илдиз тузилишини озиқланишда аҳамияти.