12 – Mavzu: Argumentlash va bilimlar taraqqiyotining mantiqiy shakllari. Ma'ruza rejasi

Mantiq fanining fikr yuritish madaniyatini o‘stirishdagi ahamiyati
Mantiq inson tafakkuri madaniyatini ko‘tarish va insoniyatning uzoq tajribasi natijasida takomillashgan tafakkur shakllari, qonunlari va qoidalarini bilish uchun xizmat qiladi. U inson fikrining ketma – ket, ziddiyatsiz va asosli bo‘lishini ta'minlaydi. Mantiq fani mazmunini chuqurroq o‘rganish kishilarning o‘z tafakkuri va o‘zgalar tafakkuri natijalariga tanqidiy qarash xislatlarini rivojlantiradi. Tafakko'rning bu sifatlari esa insonning turli ilmiy va amaliy faoliyatlari sohasidagi ishi uchun katta ahamiyatga ega. Mantiqiy usullardan to‘g‘ri foydalana olish, ta'lim tarbiya jarayonida isbot va raddiyaning mantiqiy tomonlarini bilish talabalarda o‘z nutqining asosli bo‘lishini ta'minlaydi, fikrdagi ziddiyatlarni ochishga yordam beradi.
Mantiqni yaxshi bilish turli ilmiy uchrashuvlar, munozaralar, muhokamalarda muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Xususan, bunday hollarda fikrlash sub'ekti haqiqatni aniqlash yoki uning sofligini saqlab qolish, asoslash uchun mantiqiy qonun – qoidalarni to‘g‘ri tadbiq eta bilishi, suxbatdoshining fikridagi xatolarni tez topa olishi, o‘z fikrini dalilli qilib bayon etishi zarur. Bu esa uning mantiq fanini yaxshi bilishiga ko‘p jihatdan bog‘liqdir.


Nazorat savollari:
1. Dalillash deb nimaga aytiladi?
2. Isbot nima, uning qanday turlari bor?
3. Mantiqiy isbotning tarkibini nima tashkil etadi?
4. Mantiqiy isbot turlarini tavsiflab bering.
5. Isbot qoidalarini aytib bering.
6. Raddiyaning qanday usullari bor?
7. Paralogizm nima?
8. Sofizm nima?
9. Paradoks nima?
10. Munozara nima?
11. Muammoli vaziyat nima?
12. Muammoning asosiy xususiyatlari nimalardan iborat?
13. Muammoni to‘g‘ri qo‘yish va hal etishning qanday shartlari mavjud?
14. Gipotezaning mohiyati nimada va uning qanday turlari mavjud?
15. Nazariyaning tarkibi qanday?
16. Nazariya bilish jarayonida qanday vazifalarni bajaradi?
17. Nazariyaning qanday turlari mavjud?

1^ Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. //Асарлар тўплами. 7 жилд. - Т.: “Ўзбекистон”, 1999, 134-бет.