12- §. Elektromagnit induksiya hádiysesi. Faradey tájiriybeleri

4. Plank gipotezasi. Plank formulası: Klassik fizika nızamına tiykarınan, dene temperaturası joqarı bolsa (yaǵnıy úlken jiyliklı nurlanıwda ) dene nur shıǵarıw qábiletiniń ma`nisi sheksizlikke umtılıw effektin, yaǵnıy «ultrabinafsha apati» effektin qaray shıqtıq. Lekin deneniń nur shıǵarıw qábileti sheksizlikke umtılıwı nadurıs túsinik bolıp tabıladı, bul klassik fizika, yaǵnıy makrodeneniń fizikasi tiykarında kelip shıqqan túsinik bolıp tabıladı. Klassik fizikaga tiykarınan hár qanday termodinamik sistema energiyası úzliksiz ózgeriwi hám nátiyjede hár qanday energiya alıwı múmkin.

Maks Plank (1900) - bul jerde klassik fizikada málim kemshilikler bar degen juwmaqqa keldi hám óz gipotezasini ilgeri surdi: yaǵnıy denelerdiń nurlanıwı úzliksiz emes, bálki bólek kvantlar retinde shiǵarıladı. Hár bir nurlanıw kvantı energiyaǵa iye jáne onıń ma`nisi (13. 24) ga teń. Bunda nurlanıwdıń jiyliksı h - Plank turaqlısı ( =6,6210<sup>-34</sup> Js). (13. 24) ga tiykarınan 0 kvant energiyası sol dárejede artıp ketediki, nátiyjede dene jıllılıq háreketiniń energiyası, hátte, birgine kvant shıǵarıwǵa da jetpeydi hám dıń ma`nisi keskin azayıp ketedi. Íssılıq nurlanıwı ushın Plank:

(13. 25)

formulanı keltirip shıǵardı. Sol sebepli onı Plank formulası dep ataladı. Plank formulası tájiriybede alınǵan nátiyjelerdi tolıq túsintira aladı hám odan absolyut qara dene nurlanıwı ushın alınǵan barlıq nızamlar kelip shıǵadı. Atap aytqanda, Stefan-Boltsman nızamın payda etiw ushın (13. 25) ni tolqın uzınlıqtıń 0 den  ge shekem intervalında integrallaymız:

(13. 26)

Esaplawlardı orınlaw ushın jańa ózgertiriwshilerdi kiritaylik:

Bulardıń (13. 26 ) ga qóysaq :

ańlatpanı payda etemiz. Bundaǵı integral ⁴/15 ke teń. Sol sebepli

Bul (13. 27) - Stefan-Boltsman turaqlısı bolıp tabıladı. Plank formulasınan vinning jılısıw nızamın tabıw ushın maksimumga uyqas keliwshi ni tabıw kerek, onıń ushın . Tuwındı alıp, onı nolǵa teńlestirip, alınǵan teńlemeni sheshsek, kóriniste boladı. Bul ańlatpanı (13. 28) formaǵa jazıp, onıń oń tárepdegi aǵzanı teńlab esaplaw múmkin.