11. Talaba o’rganishi uchun nazariy material 3-ma’ruza. Informatikani kasbga yo’naltirib muammoli o’qitishni (keys) loyihalashtirish. Reja

Muammoli ta’lim – ta’lim jarayonini olib borishda o’quvchilar oldiga yechish uchun muammoni qo’yish orqali muammoli vaziyatni vujudga keltirish va mashg’ulot davomida uning yechimini topish. Muammo o’qituvchi tomonidan yoki o’quvchilar tomonidan qo’yilishi mumkin. 

 Muammoli ta’lim texnologiyalari – o’quvchi faoliyatini faollashtirish va jadallashtirishga asoslangan.

Muammoli ta’lim texnologiyasining asosi – insonni fikrlashi muammoli vaziyatni hal etishdan boshlanishi hamda uning muammolarini aniqlash, tadqiq etish va yechish qobiliyatiga ega ekanligidan kelib chiqadi. Muammoli ta’lim o’quvchilarning ijodiy tafakkuri va ijodiy qobiliyatlarini oshirishda jiddiy ahamiyatga ega. 

Didaktikada muammoli o’qitish yangi yo’nalish sifatida XX asrning 70-80 yillarida yuzaga keldi.

A.M. Matoshkin, T.V. Kudryashv, M.I.Maxmutov, I.YA. Lernerlar muammoli o’qitish qonuniyatlarini chuqur o’rgandilar.

Muammoli vaziyat muayyan pedagogik vositalarda maqsadga muvofiq tashkil etiladigan o’ziga xos o’qitish sharoitida yuzaga keladi. Muammoli vaziyatning mohiyati shuki, u talaba tanish bo’lgan ma’lumotlar, bilganlari bilan yangi faktlar, hodisalar o’rtasida hamda muqobil tanlov zaruriyati vujudga kelishi natijasida qaror qabul qilishning qiyinchiligi oqibatida kelib chiqadigan vaziyatdir.

Muammoli vaziyatning vujudga kelishi talabalarning aqlini peshlaydi. Muammoning kelib chiqish sabablarini, echimini topishga undaydi.

Muammoli savol qo’yib o’qitish talabalarning bilimlarni ongli va mustahkam o’zlashtirishiga, bilish faoliyatini jonlashtirishga, ilmiy izlanishga, tadqiqotga chorlaydi. Shuning uchun ham xoh ma’ruza, xoh amaliy mashg’ulot, seminar bo’lsin o’qituvchining muammo qo’yishi, yoki muammoli vaziyat vujudga keltirishi katta ahamiyatga ega.

Pedagogikaga oid adabiyotlarda muammolar qo’yilishi jihatidan quyidagi darajalarga bo’linadi:

1. Muammoni o’qituvchining o’zi qo’yadi, uni shakllantiradi, talabalarni uni mustaqil ravishda echimini topishga, echish yo’lini qidirishga yo’naltiradi.

2. O’qituvchi faqat muammoli vaziyatni vujudga keltiradi, talabalar muammoni mustaqil shakllantiradilar va echimini izlaydilar.

3. O’qituvchi ma’lum bir muammoni ko’rsatmaydi, balki unga talabalarni ro’baro’ qiladi, ularni mustaqil faoliyatga yo’naltiradi. Talabalarning o’zi mustaqil ravishda muammoni anglaydilar, uni shakllantiradilar va echimini topishga harakat qiladilar.

O’qituvchi o’tilayotgan darsning shakli, o’tilayotgan fan, mavzu va uning xususiyatlariga ko’ra qanday muammo qo’yishni, muammoli vaziyat vujudga keltirishni o’zi hal qiladi.

Mazkur metodning o’ziga xos jihati talabalar oldiga muammo qo’yilishidir.

Muammoli ma’ruza savol, ya’ni muammo qo’yish orqali boshlanadi. Bu muammo esa o’quv materialini bayon etish jarayonida ma’ruzachi tomonidan izchil va mantiqiy holda yechib beriladi yoki uni hal etish yo’llari ko’rsatiladi.

Muammo o’quv materialining aniq mazmuni bilan bog’liq bo’ladi. Ta’lim jarayonida maqsadga erishish uchun muammoli o’qitishga qator talablar qo’yiladi:

• 
  muammoli o’qitish ta’lim oluvchilar ehtiyojlarini qondirish va faolligini oshirishga yo’naltirilishi;
  
• 
  taqdim etilgan muammoning ta’lim oluvchilar uchun aniq va tushunarli bo’lishi. Bular:
  

*qo’yilgan muammoning muhimligi;

*muammo iloji boricha real hayotdan olinishi;

*ta’lim oluvchilar uchun muammo ma’lum ahamiyatga ega bo’lishi;

*ta’lim oluvchilarning hamkorlikda faol ishlashi;

*muammoga aloqador axborotlar bazasini yaratish;

*muammoning boshqalar uchun ham ahamiyatli ekanini ko’rsatishi lozim.