11-sinf Biologiya

sinoykiya (yunoncha «syn» – 
birga, «oikos» – uy) – hamsoyalik 
deb yuritiladi 
Hamsoyalik munosabat turiga 
misollar ayting. 
1. Daraxtlarning tanasi va shoxlarida epifit o‘simliklar (orxideya, 
yo‘sinlar) va lishayniklar joylashib oladi; 2. Qushlar, kemiruvchi 
hayvonlarning uyalarida turli o‘rgimchaksimonlar va hasharotlar 
yashaydi; 3. Ayrim baliqlar meduzalar va aktiniyalarning 
paypaslagichlari orasiga yashirinib oladi; 4. Gorchak baliq turi esa ikki 
pallali molluskalarning mantiya bo‘shlig‘iga tuxum qo‘yadi. Baliq 
tuxumlari molluskaga hech qanday zarar ham, foyda ham keltirmagan 
holda chig‘anoqlar himoyasida bo‘ladi. 

---

“Bio-Max-Ziyo” o’quv markazi 
21 
Hamxo‘raklik munosabat qanday? 
Kommensalizmning yana bir shakli hamxo‘raklik bo‘lib, bu munosabat 
oziq orqali bog‘lanishlarga asoslangan. Bir tur boshqa turning oziq 
qoldiqlari bilan oziqlanishi 
hamxo‘raklik
deyiladi 
Hamxo‘raklik munosabat turiga 
misollar ayting. 
1. Ayrim qushlar timsoh va sirtlonning, tasqara esa sherning ovqat 
qoldiqlari bilan oziqlanadi; 2. Odamning yo‘g‘on ichagida yashovchi 
bakteriyalar odamga ziyon yoki foyda yetkazmagan holda hazm 
bo‘lmagan ovqat qoldiqlari bilan oziqlanadi; 3. Yopishqoq baliq esa 
orqa suzgichi so‘rg‘ichlarga
aylangan bo‘lib bilan akulalar terisiga 
yopishib olib akula bilan birgalikda harakat qiladi va uning ovqatlari 
qoldiqlari bilan oziqlanadi. 
Kommensalizm tabiatda muhim ahamiyatga ega bo‘lib, bir hududda 
ko‘plab turlarning yashashi va yashash muhitidan hamda resurslardan 
to‘liqroq foydalanishga imkon beradi. 
Antibioz munosabatlar qanday turlari 
mavjud? 
1. O‘zaro raqobat; 2. Parazitizm; 3. Yirtqichlik; 4. Amensalizm 
Raqobatning qanday turlari mavjud? 
3 ta: 1) turlararo; 2) tur ichida; 3) anorganik tabiat va tirik organizm 
O‘zaro raqobatga misollar ayting. 
1. Yorug‘lik, suv va tuproqdagi mineral moddalar uchun o‘simliklar 
o‘rtasida; 2. Bitta oziq manbayi bo‘lgan o‘simliklar uchun o‘simlikxo‘r 
hayvonlar, kemiruvchilar, chigirtkalar o‘rtasida; 3. Mayda baliqlar 
bilan oziqlanuvchi bir suv havzasida yashaydigan yirtqich baliqlar 
o‘rtasida; 4. Tovushqon va quyonlar bilan oziqlanadigan bo‘ri va 
tulkilar o‘rtasida; 5. Kemiruvchilar bilan oziqlanuvchi yirtqich qushlar 
o‘rtasida raqobat kuzatiladi. 
Tur ichidagi o‘zaro raqobat nima 
uchun keskin, shiddatli kechadi? 
Bir turga mansub individlarning oziq, yashash joyi va boshqa ekologik 
sharoitlarga ehtiyoji bir xil bo‘lgani sababli. 
Turlararo raqobat kim tomonidan 
tajriba orqali o’rgangan?