|
savolga javob.
Yorug„lik muhitning abiotik omili. Yerda hayot mavjudligining asosiy sharti koinotdan yetib keladigan quyosh energiyasidir. Quyosh energiyasi ekosistemalarda kechadigan biologik jarayonlarni energiya bilan ta‟minlaydi. Quyosh energiyasi fotosintez jarayoni uchun energiya manbayi bo„lib xizmat qiladi, organizmlarda issiqlik me‟yorini saqlashda ishtirok etadi, suv almashinuvini ta‟minlaydi, fazoda mo„ljal olish uchun zarur omil sanaladi.Atmosferaning yuqori chegarasida quyosh doimiyligi deb ataladigan quyosh
nurlanishining quvvati 1380 W/m2 ga tengdir. Ammo Yer yuzasiga yetib keladigan quyosh nurlanishining quvvati birmuncha kamroqdir, chunki yorug„likning bir qismi atmosferada yutiladi va qaytariladi. Biologik ahamiyatiga ko„ra quyosh nuri uch xil spektrga: ultrabinafsha, ko„rinadigan, infraqizil nurlarga ajratiladi
Ultrabinafsha nurlar (to„lqin uzunligi 30–400 nm). Ularning tirik organizmlarga ta‟siri to„lqin uzunligi va miqdoriga bog„liq. To„lqin uzunligi (290–380 nm) bo„lgan ultrabinafsha nurlarning kam qismigina ozon ekranidan o„tib, Yer yuziga yetib keladi. Bu nurlar bakteriyalarni nobudqilish xususiyatiga ega. Qisqa to„lqinli ultrabinafsha nurlar esa (290 nm dan kam) tirik organizmlar uchun halokatli ta‟sir etadi,
ular ozon ekranidan o„tmaydi. Uzun to„lqinli ultrabinafsha nurlar ta‟sirida teri pigmenti – melanin, ko„z to„r pardasi pigmenti va D vitamin sintezlanadi. Ko„rinadigan nurlar (to„lqin uzunligi 400–750 nm), quyosh spektridagi
Yerga yetib keladigan nurlarning 50% ga yaqinini tashkil etadi. Fotosintezlovchi o„simliklar va sianobakteriyalarning xlorofill pigmenti yordamida qabul qilinadi. Bu organizmlarda ko„rinadigan nurlar ta‟sirida fotosintez jarayonida anorganik moddalardan sintezlanadigan organik birikmalar geterotrof organizmlar uchun ham oziq bo„lib xizmat qiladi. O„simliklarda fotosintezning intensivligi (jadalligi) yorug„likning optimal darajasiga bog„liq. Yorug„lik optimal darajadan ortsa yoki pasaysa fotosintez susayadi. O„simliklar yorug„lik ta‟sirida organlarning fazoda joylashuvini o„zgar tirish xususiyatini, ya‟ni fototropizm va fotonastiya hodisalarini namoyon qiladi. Fototropizm(yunoncha «photos» – yorug„lik) – o„simlik organlarining yorug„lik tomonga o„sish orqali amalga oshadigan harakatlari sanaladi. Masalan, o„simlik novdasi yorug„lik tushadigan tomonga burilib o„sadi. Fotonastiya – sutkaning yorug„ va qorong„i vaqtining almashinishi bilan bog„liq harakatlar ko„rinishida namoyon bo„ladi.
savolga javob. Ekologiya biologik tizimlar turiga qarab quyidagi bo„limlarga ajratiladi: autekologiya (faktorial ekologiya), demekologiya (populatsiyalar ekologiyasi), sinekologiya – (jamoalar ekologiyasi), biogeotsenologiya (ekotizimlar ekologiyasi), global ekologiya (biosfera ekologiyasi), evolutsion ekologiya, tarixiy ekologiya. Autekologiya organizmning tashqi muhit bilan munosabatlari, masalan, hayotiy sikli, muhitga moslanishdagi xulq-atvori kabilarni o„rganadi. Demekologiya – populatsiyalar ekologiyasi, populatsiyada individlar sonining o„zgarishi, populatsiyadagi guruhlar o„rtasidagi munosabatlarni o„rganuvchi bo„lim. Demekologiya doirasida populatsiyalarning shakllanish shart-sharoitlari o„rganiladi. Demekologiya tashqi muhit ta‟siri ostida individlar sonining o„zgarish sabablarini o„rganadi. Sinekologiya – har xil turga mansub organizmlar jamoalarining o„zaro va tashqi muhit bilan munosabatlarini o„rganadi. Bunda ayrim hududlarda yashaydigan mikroorganizmlar, o„simlik, hayvon turlarining xilmaxilligi, tar qalishi, ular orasidagi raqobatlar va boshqa ekologik muammolar o„rganiladi. Biogeotsenologiya – biogeotsenozlarning tuzilishi va xususiyatlarini o„rganadi. Evolutsion ekologiya – sayyoramizda hayotning paydo bo„lishi bilan birga ekologik sistemalarning o„zgarishini, biosfera evolutsiyasiga insonning ta‟sirini o„rganadi. Evolutsion ekologiya paleontologik ma‟lumotlardan va hozirgi zamon ekologik sistemalari haqidagi ma‟lumotlardan foydalanib qa dimiy ekosistemalarni nazariy rekonstruksiyalash (qayta yaratish)ga harakat qiladi. Tarixiy ekologiya – insoniyat sivilizatsiyasi rivojlanishi natijasida neolit davridan hozirgi davrgacha yuz bergan ekologik o„zgarishlarni o„rganadi. Bundan tashqari, bu fanning sayyoramiz tabiatidagi alohida zonalarni o„rganuvchi bo„limlari bor. Masalan, o„rmon ekologiyasi, cho„l ekologiyasi, botqoq ekologiyasi, ko„l ekologiyasi va hokazo. Atrof- muhitni o„rganish metodlari. Atrof-muhitni o„rganishda qo„llaniladigan barcha metodlar uchta katta guruhga bo„linadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
