11-mavzu. Moddaning agregat holati reja

L
qayn
 
ularning 
absolyut shkala bo'yicha olingan qaynash temperaturasiga 
(
T
qayn
) 
to'g‛ri 
proportsional bo'ladi:
L
qayn
=K
qayn
∙T
qayn
bunda 
K
qayn
 
proportsionallik koeffitsiyenti bo'lib, ko'pchilik suyuqliklar uchun 
taxminan 21 — 22, agar bug‛lanish issiqligi kal/g hisobida olinsa 
K
qayn
 
≈21 
ga 
teng; agar 
L
qayn
 
joullar bilan ifodalansa, 
K
qayn
 
≈87.9 
ga barobar bo'ladi:
L
qay
n:T
qayn
≈87.9
ga teng. Bu tenglik Truton qoidasi deyiladi va amaliy hisoblashlarda ko'p 
foydalaniladi. 
TURLI AGREGAT HOLATDAGI MODDALARDA KIMYOVIY 
BOG‛LANISH TURLARI 
Moddalardagi kimyoviy bog‛lanish turlari, asosan, moddaning agregat 
holatiga emas, balki shu modda qanday elementlardan tarkib topganligiga, ularning 
qutblanganlik darajasiga, elektrmanfiy yoki elektrmusbatligiga qarab aniqlanadi.
Kimyoviy bog‛lanishning asosiy turlari ikkita — ionli va kovalent bog‛lanish. lonli 
bog‛lanishda (bunday bog‛lanish elektrovalent bog‛lanish ham deyiladi) elektron 
bir atomning elektron qavatidan ikkinchi atomning elekpron qavatiga o'tadi. 
Masalan, osh tuzi molekulasi xosil bo'lishida natriyning tashqi qavatidagi elektron 
xlor atomiga o'tib, natijada natriy atomi musbat, xlor atomi esa manfiy 
zaryadlanadi. Bunday bog‛lanish atomlarning 8 elektronli barqaror tashqi qavat 
hosil qilishga intilishidan kelib chiqadi. Ion bog‛lanish sodir bo'lishi uchun o'zaro 
birikayotgan atomlarning elektronga moyilligi bir-biridan keskin farq qilishi kerak. 
Haqiqiy ion bog‛lanishli kimyoviy birikmalarning soni urichalik ko'p emas. 
Haqiqiy kovalent bog‛lanishli (atom bog‛lanish ham deyiladi) kimyoviy 
birikmalarning soni esa juda ko'p. Kovalent boglanishda birikayotgan atomlarning 
ikkalasi ham ma'lum sondagi elektronlarini berib, umumiy elektron juft hosil 
qiladi. Bu elektronlar jufti ikkala atomga ham taalluqli bo'lib, ularni bog‛lab 
tur'adi.

---

Birikmalarning juda ko'pchiligida yuqorida aytilgan ikki tip bog‛lanishlar 
o'rtasida araliq holatni egallaydigan bog‛lanishlar bo'ladi. Bunday bog‛lanishlar 
qutbli yoki kovalent qutbli boglanishiar deyiladi.
Ularda elektronlar jufti atomlardan biriga tomon ko'prok yaqinlashgan 
bo'ladi. Bunday bog‛lanishli molekulalarga HF, HCl va boshqa molekulalar misol 
bo'la oladi (boglovehi elektronlar jufti F, Cl atomlariga yaqin joylashgan).
Kovalent bog‛lanish hosil bo'lishida umumiy elekpronlar jufti ikkala 
atomningelektronlari hisobiga emas, balki bitta atomning erkin elektronlari jufti 
hisobiga vujudga kelishi ham mumkin, masalan:
Bunday bog‛lanish koordinatsion yoki donor-aktseptor bog‛lanish deyiladi. 
Bog‛lanish hosil bo'lishi uchun o'zining elektonlarini bergan atom yoki ion donor, 
«begona» elektron juftdan umumiy foydalanayotgan atom esa aktseptor deyiladi. 
Donor-aktseptor bog‛lanish kompleks birikmalarda ko'proq uchraydi.
Atomlar o'zaro birikkanda ularning elektron bulutlari bir-birini ma'lum darajada 
qoplaydi, ya'ni bir-biriga «singib ketadi». Elektron bulutlar bir-birini qancha ko'p 
qoplasa, bog‛lanish shuncha puxta boladi. Bundan tashqari, elektron bulutlar bir-
birini atomlarning birikish yo'nalishi, ya'ni bog‛lanish chizig‛i bo'yicha qoplasa, 
bog‛lanish puxta bo'lib, 
σ
-bog‛lanish deyiladi. Agar elektron bulutlar bir-birini 
bog‛lanish chizig‛iga perpendikulyar yo'nalishda qoplasa, bog‛lanish ancha bo'sh 
bo'ladi va u