bo’lgan davrni qamrab oladi. Janrlari, ifoda vositalari ham xilma-xil. Ayniqsa vaqtli
matbuot va teatrning yo’lga qo’yilishi adabiyotning imkoniyatlarini kengaytirib
ijtimoiy-siyosiy, ma’rifiy-islox;otchilik x,arakatining tarkibiy bir k,ismi sifatida
kdraldi. Bu xdrakat turmushning barcha sox,alarini yangilash shiori bilan chikdi.
Idorachi? Idora boshlikdarning k,ulida edi. Demak, uni uzgartirish uchun, avvalo,
unga ega bulish kerak. Bu, uz navbatida, mustakdllikka, milliy istikdolga kelib
tak,alar edi.
Lekin, gap shundaki, bu goya millat tomonidan anglanmori kerak edi. 1789
yilda frantsuz Bastiliyasi kaxramonlarining sevimli iborasi bo’lgan va Nomik,
Kamol, Tavfik, Fikratlar, so’ngrok, esa Behbudiy, Munavvarkorilar tomonidan tez-
tez ishlatilib turgan «Hak, berilmas, olinur» degan gap millatning qalbiga, ruhiga
singmog’i, boshkacha aytganda, chinakam milliy g’oyaga aylanmogi kerak edi.
Shundagina u real kuchga aylanardi.
Bu juda murakab ish edi. Chunki bu g’oya anglanmog’i uchun millat uyg’ok
bo’lishi kerak edi. Hamzaning iztirob bilan aytgan- «Ruhsiz tandir: xanjar ursang,
qoni sochilmas» degan nidosi bejiz emas. Shuning uchun ham ziyolilarimiz asrimiz
boshida adabiyotning bosh maksadi millatni uyg’otish deb bildilar. Shuning uchun
ham bu davr adabiyotining yana bir nomi «Milliy uyronish davri o’zbek adabiyoti»
bo’ldi.
Adabiyot hech qachon Vatan va Millat takdiriga bu qadar yaqin kelgan emas
edi. Vatan va Millat takdiri hech kachon bu kadar ham kaxr, ham faxr bilan, ham
iztirob, ham g’urur bilan adabiyotga kirib kelmagan edi. Mubolag’asiz aytish
mumkinki, 1865 yildan 1929 yilgacha bo’lgan davr oraligida ushbu mavzuga daxl
qilmagan birorta ijodkor yuk.
Agar bu adabiyotning bosh mavzui nima desalar, «Millat» deyish kerak
bo’ladi. Eng katta dardi nima deb savol kuyilsa «Istiklol»! deb javob berish kerak
bo’ladi.
Ko’rinyaptiki, madaniyat, ma’rifat talqinlari an’anaviy yondashishdan
tamoman farq qiladi. Biz esa, bularni aksariyat sho’ro pozitsiyasidan baholab kelgan
edik.
Xolbuki,
ular
Vatan
va
Millat
manfaati
nuqtai
nazaridan
yondashganimizdagina, mohiyatni to’g’ri anglagan bo’lamiz. Bu esa jiddiy
masaladir.
Milliy uyg’onish adabiyoti g’oyalar majmuidan iborat ekanda, degan tasavvur
qolmasligi kerak. Unda ko’tarilgan g’oyalar mutlaqo yangi va aksariyat mavjud
tuzumga zid bo’lgani uchun shakl va ifoda vositalarini ham shunga moslashga
majbur bo’ldi. She’riyatda barmok vaznining o’z o’rnini topib borishi, sarbastning
kirib kelishi, an’anaviy badiiy-tasviriy vositalardagi o’zgarishlar mumtoz
adabiyotimizga suyangan holda jahon adabiyoti tajribalaridan foydalanish,
jumladan, realistik prozaning shakllanishi, teatrchilikning yulga quyilishi, ijtimoiy
publitsistikaning kundalik ehtiyojga aylanib borishi kabilar buning yorqin dalilidir.
Nihoyat, bu davr Furkat, Fitrat, Qodiriy, Cho’lpon kabi chinakam jahoniy miqyosga
ega shaxsiyatlarni yetkazdi. U adabiyotimizning bugungi avlodi uchun ilhom
manbai, mahorat maktabi bo’lib turibdi.
Do'stlaringiz bilan baham: