11-mavzu. Eritmalar haqida ta’limot. Eritmalari muzlash va qaynash harorati. Osmos hodisasi va osmotik bosim reja

11.2.Dispers sistemalar: emulsiya va suspenziyalar. Biri ikkinchisida juda mayda zarrachalar holida tarqalgan ikkita (va undan ortiq) moddadan iborat sistema dispers sistema deyiladi. Tarqalgan modda dispers faza, dispers faza tarqalgan modda esa dispersion muhit deyiladi.

Eritmalarda dispers faza (eritma tarqalgan modda) zarrachalarini ko‘z yoki ultramikroskop yordamida ko‘rish mumkin. Chin eritmalarni hosil qilgan zarrachalar diametri 1 nm (1•10^-9 metr) dan ham kichikroq bo‘ladi. Kolloid eritmalarda loyqa (suspenziya)lar zarrachalari diametri 100 nm kattaroq bo‘lib, bu zarrachalar qisqa vaqt davomida eritma tagiga cho‘kishi mumkin (dag‘al dispers sistemalar).

Ikkita bir-birida erimaydigan suyuq moddalar o‘zaro maydalangan dispers holatdagi aralashma -emulsiya hosil qilishi mumkin (bunday sistemaga mayda yog‘ tomchilarining suvda tekis tarqalgan holati – sutni misol keltirish mumkin). Bunday dispers sistemalardagi zarrachalarning diametri 100 nm katta bo‘lishi mumkin.

Maydalangan qattiq modda suyuqlikda tarqalgan sistemalar suspenziyalar deyiladi. Masalan: bo‘rning qattiq kukuni suvda chayqatilsa suspenziya bo‘ladi.

Agar dispers sistemadagi zarrachalar 100 nm dan kamroq bo‘lsa, ularni mayin dispers sistemalar deb ataladi. Umuman olganda diametri 1-100 nm oralig‘idagi mayin dispers sistemalar turg‘un bo‘lib, o‘lchami 100 nm dan kattaroq bo‘lgan dag‘al dispers sistemalar qisqa vaqtda o‘z gomogenligini yo‘qotishi mumkin.

Dispers sistemalarda agregat holatlari uch xil (gaz, suyuq yoki qattiq) bo‘lib, ular o‘zaro aralashganda to‘qqiz xil sistemalar tashkil qiladi.

Dispers muhit va dispers fazaning qaysi agregat holatidan qatiy nazar dispers sistemalarni uchta guruhga chin eritmalar, kolloid va dag‘al dispers sistemalarga bo‘linadi.