|
O‘zbekistonda aholi soni dinamikasi (1865 - 2018 yy., ming kishi)*
Yillar
|
Jami aholi
|
Jumladan
|
Shahar aholisi
|
Qishloq aholisi
|
1865
|
3320,0
|
466
|
2854
|
1897
|
3948,0
|
743
|
3205
|
1920
|
4470,0
|
807
|
3663
|
1926
|
4621,0
|
1012
|
3609
|
1939
|
6347,0
|
1470
|
4877
|
1959
|
8119,0
|
2729
|
5390
|
1970
|
1800,0
|
4322
|
7478
|
1979
|
15391,0
|
6350
|
9041
|
1989
|
19880,0
|
8119
|
11761
|
1991
|
20708,0
|
8366
|
12342
|
1995
|
22562,0
|
8732
|
13830
|
2000
|
24582,0
|
9235
|
15347
|
2005
|
25707,0
|
9381
|
16326
|
2010
|
29123,4
|
14897,4
|
14225,9
|
2015
|
31022,5
|
15555,2
|
15467,3
|
2018
|
32656,7
|
16532,7
|
16124,0
|
*Jadval М.К.Караханов. Некапиталистический путь развития и проблемы народонаселения. – Ташкент, 1983; “Численность населения Республики Узбекистан”, “Демографический ежегодник Узбекистана – 2003”. – Ташкент, 2004 va O‘zR Davlat statistika qo‘mitasi joriy ma’lumotlari asosida tuzilgan.
O‘zbekistonda aholi soni, tarkibi va demografik hususiyatlariga oid ma’lumotlar 19-asrning 2 – yarmidan boshlab mavjud bo‘lib kelmoqda. 19 - asrga qadar, O‘zbekiston hududida asosan o‘zbeklar va dini, urf – odatlari o‘zbeklarga yaqin bo‘lgan tojiklar, qoraqalpoqlar (Amudaryoning quyi qismida va Orol bo‘ylarida), qozoqlar (shimoliy - g‘arbiy chala cho‘llarda), qirg‘izlar (tog‘lik joylarda-sharqda), turkmanlar (janubiy-g‘arbiy cho‘llarda) yashaganlar. 20 - asr boshlarida o‘zbeklar uchta yirik etnik guruh: vohalarda yashagan qadimiy o‘troq aholi (20-asr boshlarida ular rus adabiyotida – “sartlar” deb atalgan); mo‘g‘ullar istilosigacha bu yerda yashagan turkiy xalqlar; mo‘g‘ullar davrida va undan 16 –asrda bu yerga kelib o‘rnashgan turkiy qabilalar.
2 - jadval
O‘zbekistonda shahar va qishloq aholisining salmog‘i (foiz hisobida)*
Ma’muriy – hududiy birliklar
|
Shahar aholisi
|
Qishloq aholisi
|
1991 y
|
2005 y
|
2018 y
|
1991 y
|
2005 y
|
2018 y
|
O‘zbekiston Respublikasi
|
40,5
|
36,5
|
51,0
|
59,5
|
63,5
|
49
|
Qoraqalpog‘iston Respublikasi
|
48,2
|
48,7
|
49,6
|
51,8
|
51,3
|
50,4
|
Andijon viloyati
|
2,2
|
29,8
|
52,6
|
67,8
|
70,2
|
47,4
|
Buxoro viloyati
|
34,5
|
30,0
|
38,3
|
65,5
|
70,0
|
61,7
|
Jizzax viloyati
|
28,7
|
29,9
|
47,4
|
71,3
|
70,1
|
52,6
|
Qashqadaryo viloyati
|
26,3
|
24,8
|
43,2
|
73,7
|
75,2
|
56,8
|
Navoiy viloyati
|
41,2
|
39,8
|
49,7
|
58,8
|
60,2
|
50,3
|
Namangan viloyati
|
38,2
|
37,5
|
63,6
|
61,8
|
62,5
|
36,4
|
Samarqand viloyati
|
30,8
|
25,9
|
38,4
|
69,2
|
74,1
|
61,6
|
Surxondaryo viloyati
|
19,3
|
19,4
|
36,0
|
80,7
|
80,6
|
64
|
Sirdaryo viloyati
|
34,9
|
31,4
|
49,1
|
65,1
|
68,6
|
50,9
|
Toshkent viloyati
|
44,2
|
39,5
|
57,2
|
55,8
|
60,5
|
42,8
|
Farg‘ona viloyati
|
31,2
|
28,4
|
32,9
|
68,8
|
71,6
|
67,1
|
Xorazm viloyati
|
27,4
|
22,6
|
32,9
|
72,6
|
77,4
|
67,1
|
Toshkent shahri
|
100
|
100
|
100
|
--
|
--
|
0
|
*Jadval “Демографический ежегодник Узбекистана – 2003”. - Ташкент, 2004. – Б.31. statistik to‘plam va O‘zR Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlari asosida tuzildi.
XIX – asrning 60 – 70 - yillarida O‘zbekiston hududini Rossiya podsholigi bosib oldi. Shu munosabat bilan 19 – asr oxiri 20 – asr boshlarida Rossiya aholisining bir qismi, jumladan, dehqonlar ko‘chirib keltirildi va Mirzacho‘lga joylashtirildi; bu yerda yangi qazilgan kanal bo‘ylab muhojirlar aholi maskanlari (posyolkalari) tashkil topdi. 19 - asrda O‘zbekiston hududiga Sharqiy Turkistondan (Sinszyan) uyg‘urlar ko‘chirib keltirildi va ularga sharqiy qismda tog‘ vodiylarida yashash uchun joy ajratildi.
1897 - yil o‘tkazilgan aholi ro‘yxatiga muvofiq O‘zbekiston hududida 3,9 mln. kishi yashagan; shundan 19 % shahar aholisi bo‘lgan. O‘sha kezlarda O‘zbekistonda aholi takror barpo etilishi, tug‘ilish va o‘limning yuqori darajasi o‘rtacha umr ko‘rishning qisqaligi bilan xarakterlanadi. Yosh bolalar o‘limi koeffitsienti Yevropa va Rossiyadagiga qaraganda 65-70 foizga yuqori bo‘lgan. Tub aholining migratsiyasi juda past edi. Ushbu holatlar respublikada aholi soni dinamikasi shakllanishiga ta’sir etdi.
1979 - 1989 yillarda o‘tkazilgan aholi ro‘yxati ma’lumotlariga ko‘ra, ushbu yillar oralig‘ida respublika aholisi 4,5 million kishiga ko‘payib, o‘rtacha yillik o‘sish sur’ati 2,6 foizga teng bo‘lgan. 1970 - 1990 yillarda O‘zbekistonda aholining o‘sish sur’ati asta-sekin pasayib bordi. Agar 1950-1970 yillarda Respublika aholisi har yili o‘rtacha 3,5 foizdan ko‘paygan bo‘lsa, 1980-1990 yillarda, bu ko‘rsatkich 2,7 foizni, 1991-2000 yillarda 1,9 foizni, 2005-2015 yillarda 1,50 foizni tashkil qildi.
O’zbekiston Respublikasi doimiy aholisi soni 2018 yil 1 yanvar holatiga 32653,9 ming kishini tashkil etib, 2017 yilda 533,4 ming kishiga yoki 1,7 %ga o’sgan. Jumladan, shahar aholisi soni 16533,9 ming kishini (jami aholi sonidagi ulushi 50,6 %), qishloq aholisi soni 16120,0 ming kishini (49,4 %) tashkil etdi. Respublika hududlari kesimida tahlillar shuni ko’rsatmoqdaki, 2018 yil 1 yanvar holatiga eng ko’p aholi soni Samarqand viloyatida 3719,6 ming kishini (respublika aholisi sonidagi ulushi 11,4 %ni) tashkil etib, keyingi o’rinlarda Farg’ona viloyatida 3620,1 ming kishini (11,1 %), Qashqadaryo viloyatida 3148,1 ming kishini (9,6 %), Andijon viloyatida 3011,6 ming kishini (9,2 %) tashkil etdi. 2018 yil 1 yanvar holatiga aholisi soni 3 mln. kishidan oshgan hududlar soni 4 tani tashkil etdi.
Respublikada shahar aholisi 1990-yillarga qadar muntazam ortib bordi, hatto respublika umumiy aholisining o‘sish sur’atidan ikki marta yuqori bo‘ldi. 1991–2012 yillarda O‘zbekistonda shahar aholisining o‘sish sur’ati sezilari kamaydi. Buning asosiy sababi shaharlarda tug‘ilishning pasayib ketganligi hamda “2009 yil 13 martdagi Vazirlar Mahkamasining 68 sonli Qaroriga binoan 966 ta qishloqlarga shaharcha maqomining berilganligi”5dir. Bu nafaqat, mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida, balki aholining demografik rivojlanishda ham muhim o‘rin tutadi.
O‘zbekistonning demografik taraqqiyotida qishloq aholisining muntazam ravishda o‘sib borishi xususiyati xos bo‘lib kelgan. Qishloq aholisi sonining o‘sishi hozirgi vaqtda ham davom etmoqda. Jumladan, respublika qishloq aholisi salmog‘i 1989-yilda jami aholining 59,3 foizini tashkil etgan bo‘lsa, 2005-yilda 63,7 foiz, 2015 - yilda 49,8 foizga teng bo‘ldi (2 -jadvalga qarang). Qishloq joylar aholisida farzandlar ko‘p tug‘ilishi, o‘lim ko‘rsatkichlari past, barqaror nikoh munosabatlari va ajralishning kamligi aholi tabiiy ko‘payishini yuqori sur’atda bo‘lishiga olib kelgan.
O‘zbekistonning barcha viloyatlarida ham 1991 - 2015 yillarda aholining o‘sish sur’ati bir muncha kamayganligi kuzatiladi. Eng aholisi zich joylashgan O‘zbekistonning barcha viloyatlarida ham 1991-2015 yillarda aholining o‘sish sur’ati bir kamaydi. Eng aholisi zich joylashgan hudud, bu Andijon viloyatidir, keyingi o‘rinlarda Farg‘ona, Namangan, Samarqand, Toshkent viloyatlari turadi. Aholisi siyrak joylashgan hududlarga Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Navoiy, Buxoro, Sirdaryo viloyatlari kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
