11-Ish. So‘nuvchi tebranishlarni

060-21 (sirtqi) guruhi talabasi ELIBAYEVA KARIMA ANVAR-QIZI uchun Fizika laboratoriya mashg‘ulotidan mustaqil ish mavzulari (2-sem) 2021-2022.
11-Ish. So‘nuvchi tebranishlarni o‘rganish va so‘nishning logarifmik dekrementini aniqlash. (2-variant)

№	060-21	Mustaqil ish mavzusi
4	ELIBAYEVA KARIMA ANVAR-QIZI	11-Ish.So‘nuvchi tebranishlarni o‘rganish va so‘nishning logarifmik dekrementini aniqlash. (2-variant)

T.r		YUKSIZ
№		Ao, сm		A1, сm		n	t s		T=t/N s		D=					δ (D)
1. 2. 3.		4 3,65 3,25		3,65 3,25 2,95		5	11,9 11,2 10,6		2.38 2.24 2.12		0.0183 0.0232 0.0193			0.0076 0.0103 0.0091		10
Yukcha tebranuvchi sistemaga maxkamlangan
№	Ao, сm		A1, сm		n			t s		T=t/N s		D=			δ (D)
1. 2. 3.	4 3,75 3,55		3,75 3,55 3,25		5			9,65 9,85 9,75		1.93 1.97 1.95		0.0129 0.0109 0.0176	0.0066 0.0055 0.009		18.6

1. 
   T=t/N, Tebranish davrini topish formulasi
   

Yuksiz hol uchun:
T=t/N=11.9/5=2.38 T=t/N=10.6/5=2.12
T=t/N=11.2/5=2.24
Yukli hol uchun:
T=t/N=9.65/5=1.93 T=t/N=9.75/5=1.95
T=t/N=9.85/5=1.97

2. 
   D= , So‘nishning logarifmik dekrementini topish formulasi
   

Yuksiz hol uchun: D= = =0.0183 D= = =0.0232
D= = =0.0193
Yukli hol uchun: D= = = 0.0129 D= = =0.0109
D= = =0.0176

3. 
   , So‘nish koeffitsiyenti topish formulasi
   

Yuksiz hol uchun: =0.0183/2.38=0.0076 =0.0232/2.24=0.0103
=0.0193/2.12=0.0091
Yukli hol uchun: =0.0129/1.93=0.0066 =0.0109/1.97=0.0055
=0.0176/1.95=0.009

, O’rtacha qiymati quyidagicha topiladi
Yuksiz hol uchun: = = 0.009
Yukli hol uchun: = = 0.007
, Absalyut xatolik quyidagicha topiladi
Yuksiz hol uchun:
= = 0.0014
= = 0.0013
= = 0.0001
Yukli hol uchun:
= = 0.0004
= = 0.0015
= = 0.0021
, Absalyut xatolikni o’rtacha qiymati quyidagicha topiladi
Yuksiz hol uchun: = =0.0009
Yukli hol uchun: = =0.0013

Yuksiz hol uchun: = = 10 %
Yukli hol uchun: = = 18.6 %
Nisbiy xatolik quyidagicha topiladi

TEKSHIRISH UCHUN SAVOLLAR VA JAVOBLAR

1. 
   Fotoeffekt hodisasini tushuntiring.
   

JAVOB: Yorug’lik nuri tasirida jismlardan elektronlarning urib chiqarilish hodisasiga fotoelektrik effekt yoki qisqacha fotoeffekt hodisasi deb ataladi. Bu hodisani 1887-yilda G.Gers gazlarda razryad hodisasini o’rganish paytida kuzatgan. Fotoeffekt hodisasini qo’llanadigan tajriba qurilmasining prinsipal chizmasi 1—rasmda ko’rsatilgan.

2. 
   Fotoeffekt hodisasining klassik fizika tushuntira olmasligini, izohlang.
   

JAVOB: Eskperimentning mazkur natijasi fotoeffektning birinchi muammosi edi va u to’g’ridan – to’g’ri yorug’lik to’lkin nazariyasini rad etardi. Shu sababdan bu natija klassik fizikaning ham muammosi edi.
Klassik nazariyaga ko’ra metall sirtiga tushayotgan yorug’lik nurlanishining intensivligi juda kuchsiz bo’lsa, u holda metall sirtidan umuman elektronlar ajralmasligi yoki kechikib ajralishi kerak.
3. Fotoeffekt qonunlarini o‘rganuvchi qurilmani tushuntiring.
4. Fotoeffekt qizil chegarasi nima?
JAVOB: yorug’lik fotonining energiyasi hv0 minimal energiyadan katta bo’lgandagina fotoeffekt hodisasi ro’y berar ekan. Bu eneriyaga mos keluvchi yorug’lik to’lqin uzunligining qiymati fotoeffektning qizil chegarasi deb ataladi
5. Nima uchun fotoelektronlarning maksimal energiyasi katodga tushayotgan nurlanish oqim zichligiga boq‘liq emas? Fotoelektronlarning maksimal tezligi qanday o‘lchanadi?
JAVOB: Fotoelektrik effekt natijasida urib chiqarilgan elektronlarning maksimal kinetik energiyayei yorug’likning chastotasiga chiziqli bog’langan bo’lib, uning intensivligiga bog’liq emas. 
6. Fotoeffektning asosiy qonunlarini ta‘riflang. Fotoeffektning qaysi qoidalari klassik fizika qonunlari asosida tushuntirib bo‘lmaydi? Bu qonunlar, nurlanishni, kvant nazariyasi asosida qanday izohlanadi?
7. Chiqish ishi nima, u nimalarga boq‘liq?
JAVOB: Metall sirtidan elektronni uzib chiqarish uchun kerak bo’lgan eng kichik energiya chiqish ishi deyiladi. Chiqish ishi metall turiga va metall sirtining holatiga bog’lik. Turli metallar uchun chiqish ishi har xil. Shu sababli (2.5) formulaga binoan barcha to’g’ri chiziqlar parallel va abtsissa o’qiga bir xil og’gan, ya'ni h bir hil
topish mumkin (bu yerda j-tok zichligi, T-absolyut tempratura, aprportsionallik koeffitsienti, k-Boltsman doimiysi, h-Plank doimiysi, A-chiqadi
m_e v²_maks=hv - A
Bu yerda A—ko’rilayotgan metall uchun xarakterli bo’lgan chiqish ish
8. Stoletov qonunlari tajribada qanday tekshiriladi? Volt-amper xarakteristikasini tushuntiring?
JAVOB: Rus olimi A.G.Stoletov fotoeffekt hodisasini o’rganib, quyidagi qonuniyatni kashf etdi: fotoeffekt vaqtida hosil bo’ladigan to’yinish tokining qiymati yutilgan yorug’lik intensivligiga proporsional o’zgaradi. Fotoeffekt hodisasining kashf etilishi. Fotoeffekt - yorug’lik ta'sirida jismdan elektron ajralib chiqishidir. Bu hodisani birinchi bo'lib, 1887 yilda G.Gerts kuzatgan va uni miqdoran A.Stoletov tekshirgan. Tushayotgan yorug’lik intensivligi va chastotasi o’zgarmas bo’lganda, katod va anod orasidagi U kuchlanishni oshirib borsak, hosil bo’lgan fototok bilan kuchlanish orasidagi boglanish ko’rsatilgan egri chiziq bilan xarkterlanadi. Bu bog’lanishga fotoelementning volt — amper xarakteristkasi deyiladi.