11 – Мавзу Фалсафа категориялари

М
О
Ҳ
И
Я
Т

В
А

Ҳ
О
Д
И
С
А
Оламдаги нарса, ҳодиса, жараёнларнинг ички, муҳим жиҳатлари
ҳамда юзаки, ташқи томонларини ифодалайдиган фалсафий
категориялардир.
Моҳият нарса, буюм, жараёнларнинг ички, муҳим,
асосий, зарурий, барқарор алоқалари, томонлари
муносабатларининг йигиндисини англатади
Ҳодиса эса моҳиятнинг ташқи ифодаси, намоён
бўлиши, нарса ва жараёнларнинг юзаки, нисбатан
ўзгарувчан томонларини билдиради.
Зеро, оламда якка ҳужайрали тирик организмлардан
тортиб, инсонгача бўлган қанчадан-қанча шакллар
(ҳодисалар) борки, уларни бир қарашда пайқаш мумкин
бўлмаган ички умумий томони, барчасига хос модда
алмашинуви (моҳияти) мавжуд.
Фалсафада моҳият ва ҳодиса масаласига турлича, идеалис-
тик, материалистик ва метафизик қарашлар мавжуд. Жум-
ладан, олам, унинг ҳодисалари турли гоялар ёки сезгилар
йиғиндисидан иборат, деб талқин этувчилар наздида моҳият
ва ҳодиса объектив характерга эга эмас.
Категория тушунчасига умумий таъриф
Умуман олганда, категория қуйидаги хусусиятларни ўзига қамраб олади:
а) «категория» оламдаги муносабат, боғланишларни ифодаловчи умумий мазмун
ва хусусиятга эга фалсафий тушунчадир;
б) категориялар моддий оламдаги ҳаётни тавсифлагани ҳолда, бир бутунликда,
ўзаро алоқадорликда бўлади, бир-бирини тақозо этади, белгилайди
ёки юзага келтиради;
в) категория объектив мазмунга эга. Ҳар бир категория воқелик туфайли
рўёбга чиқади, воқеликда намоён бўлади, воқелик мавжудлигининг ўзига
хос хусусиятлари, томонлари, белгиларини ифодаловчи тушунчалар
сифатида инсон тафаккурида акс этади;