100 йиллигига бағишланади Муминов Н. Г

Хомашѐни 
комплекс 
қайта 
ишлашга 
асосланган
комбинатлаштириш энг ривожланган ишлаб чиқариш бўлиб жуда катта 
иқтисодий аҳамиятга эгадир. Чунки бу шаклда хомашѐ, материаллар 
ва 
чиқиндилардан 
тўла-тўкис 
фойдаланиш 
мумкин 
бўлади. 
Комбинатлаштиришнинг бундай зарурлиги хомашѐ таркибида турли 
элементларнинг мавжудлиги билан белгиланади. Масалан, Оҳангарон 
рудаларининг кўп қисми комплекс, полиметаллик тавсифга эга бўлиб, 
улардан баъзи бир элементларнинг қиймати мис қийматидан 9-10 
баробар юқоридир. Ҳозирги замон техника ва технологияси ердамида 
у ерда мис билан бирга олтингугурт, қалай, қўрғошим, олтин, селен, 
телур ва бошқа бир қатор нодир буюмлар олинмоқда.
Алоҳида комбинатнинг ривожланиш даражаси ўша комбинат 
қамраб олган тармоқлар ва ишлаб чиқариш стадияларининг сони 
билан тавсифланади. Шу сабабли одатда тўла-тўкис ва тўла бўлмаган 
комбинатларни фарқлайдилар. Масалан, тўла-тўкис тўқимачилик 
комбинати барча босқичлар (йигириш, тўқиш ва пардозлаш)ни қамраб 
олади. Тўла бўлмаган тўқимачилик комбинати эса ўз ичига бир ѐки 
икки босқични олади. 
Ўзбекистонда ишлаб чиқаришни комбинатлаштириш жуда юқори 
даражага кўтарилган. У айниқса металлургия, кимѐ, тўқимачилик ва 
озиқ-овқат саноатида кенг тарқалган. Республикада бу тармоқларга 
тааллуқли жуда йирик, дунѐ миқѐсида тан олинган комбинатлар 
фаолият кўрсатмоқда. Улар жумласига Навоий комбинати, Олмалиқ 
кон-металургия комбинати бошқаларни киритиш мумкин.

---

149 
Қисқача хулосалар 
1. Ишлаб чиқаришни концентрациялаш - бу ишлаб чиқаришнинг 
тобора йирик корхоналарда жамланиш жараѐнидир. Ишлаб чиқариш 
концентрацияси даражаси катта корхоналарнинг бутун тармоқда 
умумий ишлаб чиқарилган маҳсулотлардаги солиштирма оғирлик 
кўрсаткичлари билан аниқланади. 
2. Кўп укладли ва ижтимоий йуналтирилган бозор иқтисодиѐтида 
кичик ва ўрта корхоналар маҳсулотларининг солиштирма оғирлигини 
юксалтириш муҳим аҳамиятга эга. Катта, ўрта, кичик корхоналарни 
бирга олиб бориш ижтимоий тараққиѐтнинг кўпгина иқтисодий ва 
ижтимоий муаммоларини тўғри ечиш учун ѐрдам беради. 
3. Саноатнинг ихтисослашуви муайян маҳсулот ишлаб чиқарувчи 
ва ўзига хос ишлаб чиқариш аппарати, технологик жараѐн ва 
ихтисослашган кадрлар билан тавсифланувчи тармоқ ва ишлаб 
чиқаришнинг ажратилиши билан ифодаланади. 
4. Ишлаб чиқаришни кооперативлаштириш - бу муайян бир 
маҳсулотни ҳамкорликда ишлаб чиқарувчи корхоналар ўртасидаги 
ишлаб чиқариш алоқаларидир. 
5. Комбинатлаш - бу ѐки хомашѐни қайта ишловчи кетма-кет 
босқичлардан иборат ѐки ѐрдамчи аҳамиятга эга бўлган турли саноат 
тармоқларининг бир корхонада бирлашишидир. У хомашѐни ва 
материалларни мунтазам босқичларда қайта ишлашни, уларни 
комплекс равишда ишлатишни таъминлайди ҳамда камчиқимли ва 
умуман чиқиндисиз технологияларни жорий қилишга имконият 
туғдиради. 
6. Ўзбекистон Республикасининг мустақиллиги саноатнинг 
мамлакат ҳудуди бўйлаб географик жойлаштирилишига чуқур 
ўзгаришлар киритди. Саноат ишлаб чиқаришининг жойлаштирилиши 
кўпукладли 
иқтисодиѐт 
ва 
бозор 
муносабатларига 
ўтиш 
қонуниятларига таянган тамойилларга мувофиқ ҳолда амалга 
оширилмоқда. 
7. Саноатнинг тўғри жойлаштирилиши - бутун ижтимоий ишлаб 
чиқариш ўсишини тезлаштиришнинг ва республика хавфсизлигини 
таъминлашнинг энг муҳим шартларидан биридир. 
8. Қурилиш райони ва жойини асослашда қурилиш, шунингдек, 
яратилаѐтган объектнинг кейинчалик қилинадиган эксплутациясининг 
номинал тежамкорлиги ҳисобга олинади.