Ишчи кучи бозорида талаб ва таклифи ишсизлик ва унинг турлари
Ишчи кучи бозори иқтисодий ресурслар бозорининг таркибий кисми хисобланиб, унда бозор субъектларининг елланма мехнатга булган талаби уй хужаликлари томонидан билдирилган мехнат таклифи билан мувофиклашади. Уй хужаликлари алохида фукаро сифатида тадбиркорларга узининг унумли мехнатга лаекатини маълум хак тулаш шарти билан тавсия килади. Тадбиркорлар мехнатга талаб билдиради ва ишловчиларни еллаб, узларининг фойдасини максималлаштиради. Елланма ишчилар маълум хак тулаш эвазига ишлашга келишади, чунки улар учун пул билан такдирлашнинг киммати, узларининг мехнат сарфлари каимматидан юкори булади ва шу оркали узи учун нафлиликни максималллаштиради. Шундай килиб, ишчи кучи бозорида узларининг нафини максималлаштиришга интилувчи иқтисодий субъектларнинг икки тури тадбиркорлар ва елланма ишчилар харакат килади.
Киска муддатли даврда ишчи кучига талаб ва таклиф узгариб турганда маъмуриятга алохида ставкаларни караб чикиш фойдали эмас. Шу сабабли киска муддатда иш хаки ставкаси амалда узгармайди ва факат узок муддатда ишчи кучи бозоридаги умумий тамойиллар таъсири остида караб чикилади.Бунда касаба союзлари катта роль уйнайди. Улар асосан икки йул билан иш хакини оширишга харакат килади-тармок-махсулотларига талабни ошириш ва мехнат таклифини камайтириш \ импортга чеклашлар урнатиш учун, мамлакатга чет эл ишчиларнинг иммеграциясига карши чикишлар, ишчиларга малака лицензиялари бериш максадида давлатга таъсир курсатиш\. Шундай килиб, касаба союзларнинг тадбиркорларига таъсир курсатиш натижасида, ишчи кучи бозорида механат ставкаси одатда мувозанатли даражадан юкори урнатилади, натижада бозор иқтисодиети хар доим ишсизликни тугдиради.
Ишсизлик ва унинг турлари: «Тулик бандлилик» тушунчасининг мазмуни биринчи карашда уни бутун мехнатга ярокли ахоли, яъни 100 % ишчи кучи ишга эга булади деган маънода тушуниш мумкин.Амалда бундай эмас. Иктисодиет учун ишсизликнинг маълум даражаси номал хол хисобланади. Ишсизликнинг алохида турлари ўртасидаги фаркларни курсатиб тулик бандлиликни аниклашга харакат киламиз. Мехнатга лаекатли булиб, ишлашни хохласаю, лекин иш жойга эга булмаса, бундай кишилар ишсизлар хисобланади. Намоен булибш характери ва вужудга келиш сабабларига кура ишсизлик фрикцион, таркибий циклик \ ихтиерий, институтционал, технологик, регионал, яшириш ва турган\ турларга булинади.
Фрикцион ишсизларга иш жойини узгартирган, янги яшаш жойга кучиб утиш ва ишдан бушаши муносабати билан иш излаетган, вақтинчалик мавсумий ишни йукотган кишилар киради.
Циклик ишсизлик. Ишсизликнинг анча огир тури хисобланади. Циклик ишсизлик деганда таназзул, яъни иқтисодий циклнинг умумий еки ялпи сарфлар етишмаслиги билан характерланувчи фазаси келтириб чикарадиган ишсизлик тушунилади.
Ихтиерий ишсизлик табиий ишсизлик тури булиб, бунда мехнатьга лаекатли кишиларнинг мехнат фаолиятидан уз хохиши буйича четлашган, ялпи ишлашни хохламайдиган кисми тушунилади.
Институтционал ишсизлик хам табиий ишсизликнинг навбатдаги тури хисобланади. Ишсизлик бу турини мехнат бозори инфрастуктураси амал килиши хамда шу бозорда талаб ва таклифни узгартирувчи омиллар келтириб чикаради.
Таркибий ишсизлик билан бирга технологик ва регионал ишсизлик мажбурий ишсизлик турлари хисобланади.
Технологик ишсизлик ишлаб чикаришнинг амал килишида технологик усуллар бир-бирининг урнига кириб келиши билан бирга боради. Уларнинг ичида асосийлари механизация, автоматик буйича нафака олиш хукукидан махрум булган ва фаол мехнат фаолиятига хеч кандай кизикиши булмаган кисмини камраб олади.
Do'stlaringiz bilan baham: |