10-mavzu. Xususiy kapital hisobi reja

 
-
ustav kapitali ulushini bir yoki bir necha sherikdan sotib olish;
 
-
qo‘shimcha sarmoya kiritish.
 
 
Мисол: “Файз” масъулияти чекланган жамияти рўйхатдан ўтган пайтда 
унинг кстав капитали миқдори ЭКИҲнинг 40 баробари қилиб белгиланган. 
Ушбу жараён қуйидагича акс эттирилади: 
Д-т 8330 – 5 209 600 сўм 
К-т 4610 – 5 209 600 сўм
Масалан: хўжалик субъекти устав капиталини тақсимланмаган фойда 
ҳисобидан 5 000 000 сўмга оширишга қарор қилди. Бу бухгалтерия ҳисоби 
счётларида қуйидагича акс эттирилади: 
Д-т 8710 – 5 000 000 сўм 
К-т 8330 -5 000 000 сўм
 
Масалан: хўжалик субъекти устав капиталини тақсимланмаган 
фойда ҳисобидан 5 000 000 сўмга оширишга қарор қилди. Бу бухгалтерия 
ҳисоби счётларида қуйидагича акс эттирилади: 
Д-т 8710 – 5 000 000 сўм 
К-т 8330 -5 000 000 сўм
 

---

Ustav kapitali – ta’sis hujjatlarida belgilangan doiradagi faoliyatni ta’minlash uchun 
xo‘jalik sub’ektini tashkil etish chog‘ida uning mulkiga muassislar (a’zolar) qo‘shgan 
ulushlarining yig‘indisi (nominal qiymati bo‘yicha hissalari, aksiyalar) pul birligida 
ifodalashdir.
Shunday qilib, tashkil etilgan xo‘jalik sub’ektining ustav kapitali uning muassislari 
tomonidan qo‘shilgan mablag‘laridan to‘planib boradi. U bir vaqtning o‘zida 
muassislarning jamoaviy mulki hamda yuridik shaxs bo‘lgan xo‘jalik sub’ektining mulki 
hisoblanadi. Bu nuqtai nazardan qaraganda ustav kapitali bir tomondan xo‘jalik 
yurituvchi sub’ektning o‘z mablag‘lari fondi, boshqa tomondan esa har bir muassisning 
mulki sifatida namoyon bo‘ladi.
Ustav kapitalini shakllantirish tartibi O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari va 
tashkiliy-huquqiy shakliga muvofiq ta’sis hujjatlari bilan tartibga solinadi. 
Ustavni ro‘yxatga o‘tkazish paytida e’lon qilingan ustav kapitalining butun miqdori 
quyidagi provodka orqali ifodalanadi: 
4610 – «Ustav kapitaliga badallar bo‘yicha mulkdorlar qarzlari» hisobvarag‘i 
debeti. 
8310 – «Ustav kapitali» hisobvarag‘i krediti. 
Amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq xo‘jalik sub’ekti mulkdorlar xo‘jalik sub’ekti 
ro‘yxatidan o‘tkazilgandan keyin bir yil mobaynida o‘z ulushlarini to‘liq qo‘shishlari 
shart. 
Xo‘jalik faoliyatining 3 ta asosiy tashkiliy-huquqiy shakli mavjud: yakka egalik, 
xo‘jalik jamiyatlari va shirkatlari aksiyadorlik jamiyati (korporatsiya). 
Yakka egalikdagi ustavni ro‘yxatga o‘tkazish chog‘ida ro‘yxatga olingan ustav 
kapitali (UK) hajmi yozuvida qayd etiladi: 
4610 – «Ustav kapitaliga badallar bo‘yicha mulkdorlarning qarzi» hisobvarag‘i 
debeti. 
8330 – «Ustav kapitali» hisobvarag‘i krediti. 
Bunda 8330 – hisobvaraqda xo‘jalik yurituvchi sub’ekt yagona mulkdor ulushining 
miqdori aks ettiriladi. Xususiy korxona amaldagi qonun hujjatlariga ko‘ra o‘z ustavini 
ustav kapitali miqdorini ma’lum qilmasdan ham ro‘yxatdan o‘tkazish huquqiga ega.
Мисол. «Бобур» АЖ уставида 1 000 сўмлик номинал қийматга эга 
бўлган 20 000 дона оддий акциялар чиқаришга рухсат этилган. 
Эълон қилинган акциядорлик капиталига қуйидагича проводка 
берилади: 
Д-т 4610 - 20000000 сўм 
К-т 8310 - 20000000 сўм. 
Кейин АЖ номинал қиймати бўйича АЖ аъзоларига 10000 дона 
акция сотади, деб фараз қилайлик: 
Д-т 5110, 5010 - 10000000 сўм 
К-т 4610 - 10000000 сўм.
 

---

Ustav kapitaliga ulushlarning kelib tushishi ustav kapitali hisob varag‘iga ta’sir 
ko‘rsatmaydi, balki muassis qarzini so‘ndiradi. Amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq 
ustav kapitaliga badallar daromad hisoblanmaydi va soliqqa tortilmaydi.
Muassis ustav kapitaliga turli aktivlarni kiritishi mumkin, biroq ularning turlari, 
albatta, korxona ustavida aks ettirilishi shart. Masalan, agar korxonaning ustav kapitali 
faqatgina pul mablag‘lari hisobiga to‘ldiriladi deb ustavda yozilgan bo‘lsa, u holda 
muassis ustav kapitaliga asosiy vositalarni kirita olmaydi. Bu hol ustav qoidasining 
buzilishi sifatida tavsiflanadi. 
Korxona ro‘yxatdan o‘tganidan so‘ng ro‘yxatdan o‘tkazilgan ustav kapitali 
summasiga korxona oldida muassislarning qarzi vujudga keladi. Ta’sischilarning ustav 
kapitaliga bo‘lgan qarzlari bo‘yicha olib boriladigan hisob-kitoblarning hisobi 4610-
«Ustav kapitaliga badallar bo‘yicha ta’sischilarning qarzlari» hisobvarag‘ida olib 
boriladi.
 
4610-hisobvaraq aktiv bo‘lib, debet saldosi ta’sischilarning oy boshiga bo‘lgan 
saldosini ko‘rsatadi. Debet oboroti hisobot oyida vujudga kelgan ta’sischilarning 
qarzlarini aks ettirsa, kredit oboroti ta’sischilar tomonidan o‘tkazib berilgan pul 
mablag‘lari, moddiy qiymatliklar va mulklar qiymatini ko‘rsatadi.
 
Ta’sischilar bilan olib boriladigan hisob-kitoblarning analitik hisobini yuritish 
uchun asos bo‘lib ta’sis hujjatlari, asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarni qabul-qilish-
topshirish dalolatnomalari, kirim kassa orderlari va boshqalar hisoblanadi.
 
Ro‘yxatdan o‘tkazilgan ustav kapitali summasiga 4610-«Ustav kapitaliga badallar 
bo‘yicha ta’sischilarning qarzlari» hisobvarag‘i debetlanib, 8310-«Oddiy aksiyalar», 
8320-«Imtiyozli aksiyalar» va 8330-«Paylar va ulushlar» hisobvaraqlari kreditlanadi.
 
4610-«Ustav kapitaliga badallar bo‘yicha ta’sischilarning qarzlari» hisobvarag‘i 
bo‘yicha hisobvaraqlar korrespondensiyasi 
№ Xo‘jalik muomalalarining mazmuni 
Hisobvaraqlar 
korrespondensiyasi 
debet 
kredit 
1.