10-Mavzu: Talab va taklif nazariyasi

Narx va sotib olinadigan Tovar miqdori o’rtasidagi bog’liqlik
(raqamlar shartli qo’yilgan)

Bir kg kartoshka narxi, so’m	Kartoshkaga bo’lgan yakka talab miqdori (1 oyda, kg)	Kartoshkaga bo’lgan bozor talabi (1 oyda, tonna)
4500	10	10
4000	20	20
3500	30	30
3000	50	50
2500	60	60

Tovar narxi va sotib olinadigan Tovar miqdori o’zgarishi o’rtasida bo’ladigan teskari bog’liqlik talab qonuni deyiladi.
Taklif – muayyan vaqtda va muayyan narxlar bilan bozorga chiqariladigan va chiqarilishi mumkin bo’lgan tovarlar va xizmatlar miqdori.
Talif ishlab chiqaruvchi (sotuvchi)larning o’z tovarlarini sotish (bozor)ga taklif etish istagi.
Bozordagi Tovar narxni bilan uning taklif miqdori o’rtasida bog’liqlik mavjud:
Narx qanchalik yuqori bo’lsa, boshqa sharoitlar o’zgarmagan holda sotish uchun shuncha ko’pro Tovar taklif etiladi, yoki aksincha, narx pasayishi bilan taklif hajmi qisqaradi.
Talab va taklifning tub mazmuni ularning narx orqali o’zaro aloqadorlikda mavjud bo’lishidir.
Bu aloqadorlik – talab va taklif qonuni bozor iqtisodiyotining obyektiv qonuni hisoblanadi.
Ma’lu vaqt oralig’idagi narxlarning muyyan darajasida ishlab chiqaruvchi yoku sotuvchilar tomonidan ma’lum turdagi Tovar va xizmatlarning daromad va foyda maqsadida bozorga chiqarilgan miqdoriga taklif deyiladi.
Narx va taklif miqdori o’rtasidagi bog’liqlik. (raqamlar shartli qo’yilgan)

Bir kg kartoshka narxi, so’m	Kartoshkaga bo’lgan yakka talab miqdori (1 oyda, kg)	Kartoshkaga bo’lgan bozor talabi (1 oyda, tonna)
4500	60	60
4000	50	50
3500	30	30
3000	20	20
2500	10	10

Narxning o’zgarishi bilan taklif etilayotgan Tovar miqdorining to’gri bog’liqlikdagi o’zgarishi taklif qonuni deyiladi.
Bozor muvozanati- bozordagi talab va taklifning miqdoran va tarkib jihatdan bir-biriga muvofiq kelishi.
Bozor muvozanati:

• 
  Bir lahzalik (o’zgarmas taklifda)
  
• 
  Qisqa muddatli (tashkilot yoki firmalarning o’zgarmas miqdori va ishlab chiqarish hajmining o’zgarishi)
  
• 
  Uzoq muddatli (iqtisodiy shart-sharoit tashkilot, firmalar va mavjud talabning zamonaviy darajasiga muvofiq kelganda) bo’lishi mumkin.
  
• 
  Talab va taklif uzoq vaqt bir-biridan ajralib qolsa, bozor muvozanati buziladi.
  

Bozor muvozanati doimiy bo’lavermaydi, chunki ehtiyojning oshishi bilan yangi talab paydo bo’ladi, lekin u darxol qondirilmaydi.
Bozor muvozanatini ta’minlashning asosiy yo’llari:

• 
  Tovar ishlab chiqarishning talab darajasiga yetkazish orqali bozorni to’yintirish;
  
• 
  Yetarlitovarlar zahirasini yaratish;
  
• 
  Talabgir tovarlar narxini oshirish, o’tmay turgan tovarlar narxini pasaytirish;
  
• 
  Eksport va importning ortishiyoki kamayishi;
  
• 
  Aholi daromadlarining tovarlar va xizmatlar ko’payishiga qarab ortib borish;
  
• 
  Mehnat unumdorligining ish haqiga nisbatan tezroq o’sishi.
  

Bozor muvozanati ma’rifatli jamiyatda narxlar bilan tartibga solish orqali ta’minlanadi.