10-мавзу. Суғурта, молия ҳамда ахборот ва кўчмас мулк бозорлари хизматлари бозори. Режа

Бозор иқтисодиётининг замонавий воқеликларида миллий иқтисодиётнинг тўлақонли бўғинига айланган суғуртанинг ролини ортиқча баҳолаш қийин. Берилган суғурта полиси кўпинча эгасига етказилган зарарни қоплашни кафолатлайдиган ягона манба ҳисобланади. Миллий иқтисодиёт миқёсида суғурта аҳоли ва корхоналарга барқарорликни ҳис етиш имконини беради, жамғарма хавфсизлигини таъминлайди, шунингдек, фойдаланиш мумкин бўлган суғурта мукофотлари оқими туфайли инвестиция фаолиятини фаоллаштириш учун қўшимча рағбатни ифодалайди. Алоҳида таъкидлаш жоизки, ижтимоий суғурта жамият учун муҳим бўлган муаммоларни, жумладан, пенсия ва турли нафақалар тўлашни ҳал етишга мўлжалланган.

Шуни таъкидлаш керакки, суғурта соҳасининг хилма-хиллиги, бошқа нарсалар қатори, бугунги кунда суғурта тармоқларининг ягона ёндашуви йўқлиги билан намоён бўлади. Жаҳон амалиётида кўпчилик мутахассислар уни икки таркибга ажратишни ўзи кифоя деган позицияга риоя қилишади: ҳаётни суғурталаш ва бошқа барча турлар. Рус тилидаги адабиётларда бу масала кенгроқ кўриб чиқилган ва бир неча хил таснифларга эга. Фуқаролик кодексига кўра, суғурта икки тармоққа эга: мулк ва шахсий. Бироқ айрим муаллифлар жавобгарлик суғуртаси ва таваккалчилик суғуртасини алоҳида ажратиб кўрсатадилар.

Суғурта нима ва унинг қандай турлари мавжуд?

“Суғурта фаолияти тўғрисида”ги Қонунга мувофиқ суғурта деганда юридик ёки жисмоний шахслар тўлайдиган суғурта мукофотларидан шунингдек, суғурталовчининг бошқа маблағларидан шакллантириладиган пул фондлари ҳисобидан муайян воқеа (суғурта ҳодисаси) юз берганда ушбу шахсларга суғурта шартномасига мувофиқ суғурта товонини (суғурта пулини) тўлаш йўли билан уларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш тушунилади.
Мажбурийми ёки ихтиёрийми?
Суғурта хизматининг икки шакли мавжуд – мажбурий ва ихтиёрий. Қонунда кўрсатилган шахсларга суғурта қилувчилар сифатида бошқа шахсларнинг ҳаёти, соғлиғи ёки мол-мулкини ёхуд ўзининг бошқа шахслар олдидаги фуқаролик жавобгарлигини ўз ҳисобидан ёхуд манфаатдор шахслар ҳисобидан суғурта қилиш (мажбурий суғурта) мажбурияти қонун билан юкланган ҳолларда суғурта ушбу бобнинг қоидаларига мувофиқ шартномалар тузиш йўли билан амалга оширилади. Мажбурий суғуртада суғурта қилдирувчи суғурталовчи билан суғуртанинг ушбу турини тартибга соладиган қонун ҳужжатларида назарда тутилган шартларда шартнома тузиши шарт. (Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодексининг 914-моддаси).