10-мавзу. Муаммо ва муаммоли вазият илмий тадқИҚотнинг бошланғич асоси муаммо тушунчаси ва унинг моҳияти

Қўшимча ва тушунтирувчи матнлар











Катта ва муҳим муаммоларнинг қўйилиши фан тармоқларининг ривожланишини бир неча йилларга ва ҳатто ўн йилликларга белгилаб бериши мумкин.
Бунга машҳур «Гильберт муаммолари» - Д.Гильберт 1900 йил математикларнинг Париждаги халқаро конгрессида сўзлаган маърузасида таърифлаб берган ва ХХ аср мобайнида математиканинг ривожланиш жараёнини белгилаган 23 муаммо мисол бўлиб хизмат қилиши мумкин.




Муаммо тўғри қўйилган деб ҳисобланиши учун:







Илмий муаммо – билишнинг ривожланиш жараёнида объектив тарзда юзага келадиган, ечимини топиш муҳим амалий ёки назарий аҳамиятга эга бўлган масала ёки масалалар мажмуидир.









Ж.А.Романенко “Илмий муаммо тушунчасини талқин қилишда концептуал инқироз юзага келган. Бу ҳозирда мазкур масала юзасидан кетаётган мунозараларда ўз аксини топмоқда”





Ҳар қандай муаммо масала билан боғлиқ, деб айтиш мумкин, бироқ ҳар қандай масала ҳам муаммо бўла олмайди. Муаммо масалада ўзининг тўлиқ ифодасини топади. Ҳар қандай муаммо ўзагини бош масала ташкил этади. Мураккаб муаммо бир қанча алоҳида муаммоларга бўлиниши ва тегишли айрим масалаларда ўз ифодасини топиши мумкин. Бироқ муаммонинг муҳим хусусияти шундаки, уни ечиш, уни ифодаловчи масалаларга жавоб топиш учун «эски» билим доирасидан четга чиқиш лозим. Умуман масалага келсак, уни ечиш учун «эски» билимнинг ўзи кифоядир.



Мустақил ишлаш учун савол ва топшириқлар

1. 
   Муаммоли вазиятнинг пировард негизи нима ҳисобланади.?
   
2. 
   Ҳар қандай илмий билиш нимадан бошланади.?
   
3. 
   Тўғри қўйилмаган муаммо ёки сохта муаммо қандай оқибатларни келтириб чиқаради?
   
4. 
   Билишнинг ривожланиш жараёнида объектив тарзда юзага келадиган, ечимини топиш муҳим амалий ёки назарий аҳамиятга эга бўлган масала ёки масалалар мажмуи нима деб аталади?
   
5. 
   Предметга ва процедурага доир муаммони, методологик ва баҳолашга доир муаммони аниқ мисоллар билан фарқлаб беринг.