10-mavzu monopoliyaning iqtisodiy asoslari

4-Mavzu: Аntimonopol qonunchilik va tabiiy monopoliyalarni tartibga solish
Amaliy mashg’ulot

1. 
   Yuqoridagi asosiy tushunchalarga quyidagi javoblardan to‘g‘risini tanlang!
   

a) Iqtisodiy faoliyatning texnikaviy va texnologik xususiyatlari taqozo qilib, ular raqobatni qullash mumkin bo‘lmagan yoki qiyin bo‘lgan sohalarni o‘z ichiga oladi.
b) Bu qonun savdoni yashirin monopollashtirish, u yoki bu tarmoqdagi yakka nazoratni qo‘lga olish, narxlar bo‘yicha kelishuvlarni ta’qiqlaydi.
d) Monopoliyalar faoliyatini cheklash, tartibga solish va raqobatchilik muhitini vujudga keltirishga qaratiladi.
e) Bu qonun savdo sohasidagi cheklovchi faoliyatlar, «narxlar qaychisi», narx bo‘yicha kamsitishlar va boshqalarni taqiqlaydi.
f) Davlatda monopoliyani cheklashga va nazorat qilish huquqiy asoslaridir.
g) Bu qonun mahsulot sotish sohasidagi cheklovchi faoliyatlarni, narx bo‘yicha kamsitish, ma’lum ko‘rinishdagi birlashib ketishlar, o‘zaro bog‘lanib ketuvchi direktoratlar va boshqalarni taqiqlaydi.

2. Mavzuga oid SWOT jadvalni to’ldiring

S	W
O	T

3.Masala va mashqlar
1. Mukammal raqobatga asoslangan tarmoqda 20 ta firma faoliyat yuritadi. Mahsulotning bozor narxi 40. Agar uzoq muddatli davrda tarmoqning minimal o‘rtacha xarajatlari 30, umumiy xarajatlar esa 60 bo‘lsa, tarmoqning raqobatli muvo-zanatga yaqinlashuvi ro‘y berayapti. U holda narx va taklif qanday o‘zgaradi.
2. Mukammal raqobatli firma yiliga 20 ming dona telefon ishlab chiqaradi. Ishlab chiqarishning o‘rtacha xarajatlari 21500 so‘m. O‘rtacha o‘zgaruvchi xarajatlar 17500 so‘m, bozor narxi 25000 so‘m bo‘lsa, firma qancha foyda ko‘radi.
3. Mamlakatimizda turli shakldagi xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan o‘z ustunlik mavqeidan foydalanib, har xil qonun buzilishi holatlariga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida monopolist korxonalar Davlat reestriga kiritiladi.
O‘zbekistonda 1996 yilda monopolist korxonalar soni 827 ta bo‘lib, mahsulotlar soni 4351ta bo‘lgan bo‘lsa, 2003 yilga kelib, Davlat reestriga kiritilgan korxonalar soni 386 taga tushdi. Mahsulot (tovar va xizmatlar) esa 247 ta. Monopol mahsulot-larning asosiy qismi xizmat ko‘rsatish (43%), qurilish materiallari ishlab chiqarish (19%) ni tashkil etadi.
2003 yilda monopolist korxona va mahsulotlar 1996 yilga nisbatan qancha kamayganini, aniqlang xizmat ko‘rsatish va quri-lish bo‘yicha monopol mahsulotlar turini hisoblang. U nimadan dalolat beradi? Nima sababdan monopol mahsulotlar xizmat ko‘rsatish va qurilish soxalarida nisbatan bo‘yicha ko‘p. Buning sababi nima deb o‘ylaysiz?