10-мавзу. Менежментда мотивлаштириш

10.3. Мотивлаштириш назариялари
Америкалик руҳшунос Абрахам Маслоу ХХ асрнинг 40-йилларида ўзининг эҳтиёжлари устунлиги назариясини яратиб, кишилар ўз мотивлари жараёнида эҳтиёж ва қизиқишнинг 5 турига таянадилар дэди. Унинг эҳтиёжлар иерархияси қуйидаги кўринишга эга (13-чизма):

	Ўзлигини исботлаш
	Ҳурматга эҳтиёж
	Эътиқод ва кишилар билан алоқадорликка эҳтиёж	Иккиламчи эҳтиёжлар
	Хавфсизликка бўлган эҳтиёж
	Физиологик эҳтиёжлар	Бирламчи эҳтиёжлар

13-чизма. Мотивация босқичлари (А. Маслоу бўйича)

Биринчи ўриндаги эҳтиёжлар - бу базис эҳтиёжлар, яъни яшашни таъминлаш учун зарур бўлган эҳтиёжлар. А. Маслоунинг фикрича, инсон, энг аввало ана шу базис эҳтиёжларини қондириш учун ишлайди. Базис эҳтиёжлар, яъни озиқ-овқатга, кийим-кечакка, уй-жойга, уйқуга бўлган эҳтиёж қондирилса, бошқа даражадаги эҳтиёжлар ҳам аста-секин аҳамият касб этиб боради.

Масалан, хавфсизликка, яъни тинчлик, тартиб, ҳимояга бўлган эҳтиёж ҳам бирламчи босқичдаги эҳтиёжнинг янги даражасидаги заруриятдир. Бирон ижтимоий гуруҳда бўлиш, бошқа кишилар билан алоқага киришиш эҳтиёжи иерархиянинг учинчи бўғинига киради. Бу гуруҳдаги эҳтиёжларни ижтимоий эҳтиёжлар деб ҳам юритилади.
Ҳурматга бўлган эҳтиёж эҳтиёжлар пирамидасини тўртинчи бўғинини ташкил қилади. Бу эҳтиёжлар кишининг бошқалар томонидан тан олинишига бўлган эҳтиёж, яъни мавқе, нуфуз, шон-шуҳрат, муваффақият, диққат-эътибор. Ўзлигини исботлаш эҳтиёжи, яъни Маслоу иерархиясидаги энг юқори даража яширин имкониятларнинг ҳақиқатга айланиши, нимага эришиш мумкин бўлса, шунга эришиш. Бу эҳтиёжлар шахснинг ўсишида ўз аксини топади.
А. Маслоу, одамлар - қонмаган эҳтиёжларини қондиришга интилувчи "очкўз махлуқ"лардир, деган эди.
Бирламчи эҳтиёжлар қондирилгач бошқа заруриятлар кишиларни юқори даражадаги эҳтиёжларга қараб ҳаракат қилишга мажбур қилади. Бу эҳтиёжларни қондириш учун раҳбар қуйидаги усул ва ёндошувларни қўллаши керак. Қуйидаги жадвалда уларни айримларини келтирамиз (16-жадвал):