10-mavzu. Korxona rentabelligi, daromad va harajatlar

Amaldagi qonunchilikka muvofiq xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning barcha harajatlari quyidagi guruhlarga ajratiladi¹:
1. Mahsulot ishlab chiqarish tannarxiga qo’shiladigan harajatlar.
2. Ishlab chiqarish tannarxiga qo’shilmaydigan harajatlar, ammo davr harajatlariga qo’shiladigan harajatlar (asosiy faoliyatdan ko’rilgan foydani aniqlash uchun).
3. Korxonaning umumxo’jalik faoliyatidan ko’rgan foyda yoki zararini aniqlashda hisobga olinadigan moliyaviy faoliyat harajatlari.
4. Favqulodda zarar (soliq to’lashga qadar aniqlanadigan foydani hisoblashda ishtirok etadigan).
Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning harajatlarini yuqoridagi tarkib bo’yicha guruhlanganda, har bir guruh harajatlari quyidagicha turkumlanadi:
1. Mahsulot ishlab chiqarish tannarxiga qo’shiladigan harajatlar quyidagicha turkumlanadi:
a) bevosita va bilvosita moddiy harajatlar;
b) bevosita va bilvosita mehnat harajatlari;
v) ishlab chiqarishdagi ma’muriy harajatlar.
2. Davr harajatlari quyidagicha turkumlanadi:
a) sotish bo’yicha harajatlar;
b) boshqaruv harajatlari;
v) boshqa muomala harajatlari va zararlar.
3. Moliyaviy faoliyat bo’yicha harajatlar quyidagicha turkumlanadi:
a) foizlar bo’yicha sarflar;
b) chet el valyutasi kursi o’zgarishidan ko’rilgan zarar;
v) qimmatli qog’ozlarga qo’yilgan mablag’larni qayta baholashdan ko’rilgan zarar;
g) moliyaviy faoliyat bo’yicha boshqa sarf-harajatlar.
4. Favqulotda zararlar odatda turkumlanmaydi. Favqulodda zararlar - xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning odatdagi faoliyati-dan chetga chiquvchi hodisalar yoki operatsiyalar natijasida vujudga keladigan va ro’y berishi kutilmagan odatdan tashqari harajatlar moddalaridir. U yoki bu moddaning favqulodda zararlar moddasi sifatida aks ettirilishi uchun u quyidagi mezonlarga javob berishi kerak:
- korxonaning odatdagi xo’jalik faoliyatiga xos emaslik;
- bir necha yil mobaynida takrorlanmasligi kerak;
- boshqaruv xodimi tomonidan qabul qilinadigan qarorlarga bog’liq emaslik.