10-мавзу: динамика қаторлари (4 соат)

• Режа:
• 1.Динамика қаторлари моҳияти ва турлари.
• 2. Динамика қаторларини таҳлил қилиш кўрсаткичлари.
• 3. Динамика қаторларида ўртачаларни ҳисоблашнинг ўзига хос хусусиятлари.

• 10-МАВЗУ: ДИНАМИКА ҚАТОРЛАРИ (4 соат)
• 1-маъруза

• Динамика сўзи грекча “dynamikos” сўзидан олинган бўлиб, кучга тегишли, кучли деган луғавий мазмунга эга. Бу атама ҳаракат ҳолатини, ўсиш ёки ривожланишни англатади.
• Ҳодисаларнинг вақт ичида ўзгариши статистикада динамика деб, шу жараённи таърифловчи кўрсаткичлар қатори эса динамика қаторлари деб юритилади.
• Динамика қаторлари икки унсурдан таркиб топади: бири вақт моментлари ёки даврлар санаси, иккинчиси - уларга тегишли кўрсаткичлар.

• Ўрганилаётган ҳодисанинг вақт моментларига ёки даврларга тегишли кўрсаткичлари қатор даражалари деб аталади ва “У” орқали белгиланади.
• Ҳар бир динамика қатори бошланғич У0 , охирги Уn , муайян оралиқ Уi ва ўрта даражаларга эга.
• Динамика қатори қуйидагилар билан ҳарактерланади:
• - узоқ муддатли ҳаракат йўналиши, яъни умумий асрий тенденция;
• - қисқароқ даврларга хос циклик ёки локал ўзгаришлар;
• - айрим йилларга тегишли тебранишлар ва мавсумий ўзгаришлар.
• Статистикада динамика маълумотларини таркибий қисмларга (компонентларга) ажратиш ва ўлчаш усуллари ҳамда уларни ҳисобга олиб келажакда кутиладиган ривожланиш истиқболларини баҳолаш йўллари ишлаб чиқилган.

• Маълум оралиқли моментларга нисбатан ҳисобланган ҳодиса миқдорларидан тузилган қатор моментли динамика қатори деб аталади. Агар бир моментдан иккинчисигача бўлган вақт оралиғини қисқартирсак, у ҳолда қатор даражалари ҳам ўзгаради.
• Маълум вақт оралиқлари давомида кечган жараёнлар натижалари - оқимларни таърифловчи кўрсаткичлар қатори даврий динамика қаторлари деб аталади.

• Динамика қаторларини таҳлил қилиш жараёнида бир қатор кўрсаткичлар ҳисобланади:
• мутлақ қўшимча ўсиш (ёки камайиш);
• ўсиш (ёки камайиш) коэффициенти ёки суръати;
• қўшимча ўсиш (ёки камайиш) коэффициенти ёки суръати (фоизда);
• 1% қўшимча ўсишнинг (ёки камайишнинг) мутлақ қиймати.