10-mavzu. Chigitli paxtaning namligi va ifloslik darajasini aniqlash asosida quritish va tozalash sexlariga jo‘natish tartibi reja

10-MAVZU.
CHIGITLI PAXTANING NAMLIGI VA IFLOSLIK DARAJASINI ANIQLASH ASOSIDA QURITISH VA TOZALASH SEXLARIGA JO‘NATISH TARTIBI
Reja:
1. Qabul qilingan paxtani Davlat standarti buyicha sifatli saqlash uchun belgilangan me’yorda namlik va ifloslikka keltirish maksadida
2. Quritish tozalash jarayonlari, tartibi va qoidasi. Chigitli paxtaning namligini aniqlash-absolyut namlik, nisbiy namlik, gigroskopik namlik, ortiqcha va muvozanatdagi namliklar tugrisida tushuncha.
3. Ularni ishlab chikish usullari. Quritish - tozalash tsexlari, paxtani quritish rejimi va quritish apparatlari rusumlari xaqida tushuncha.
Tayanch so‘z va iboralar: Havoning nisbiy namligi, chigitli paxta,
paxta tolasi, sun’iy quritish
Paxta terish mashinalarida terilgan chigitli paxtaning namligini 10-18%, ko‘sak terish mashinalarida terilgan paxta namligi 18-27% bo‘lishi mumkin. Bunday namlikdagi chigitli paxtani uzoq saqlash mumkin emas, chunki u 3-4 kun o‘tgach o‘z-o‘zidan qiziy boshlab, tola va chigitning sifati buziladi.
Namligi 13-14% dan yuqori bo‘lgan paxtani saqlaganda u o‘z- o‘zidan qizib, paxta temperatruasi 60-70⁰S gacha ko‘tarilib, biologik protsesslar natijasidla tolaning to‘qimachilik xususiyatlari, chigitlarning esa unib chiqish va moy berish xususiyatlari kamayib ketadi. Namligi normadan yuqori bo‘lgan chigitli paxtani zavodlarda ishlaganda texnologik mashinalarining ish unumi va tozalash effekti kamayib, tolaning sifati va tashqi ko‘rinishi yomonlashib qoladi. Agarda I-sort chigitli paxtaning namligi 8 % o‘rniga 9 % bo‘lsa, bunday paxta ishlanganda tola tarkibida tola nuqsonlari 0,25-0,35% ga ko‘paytiradi.
Chigitli paxtaning har bir sorti uchun uning uzoq saqlanishiga moslangan konditsion namlik belgilangan. Mashinada yoki qo‘lda terilgan chigitli paxta namligi konditsion namlikdan yuqori bo‘lsa, albatta quritib, konditsion namlikkacha keltiriladi.
Chigitli paxtaning namligi. Chigitli paxta ikki hil qismdan-tola va chigitdan iborat. Tola asosan tselyo‘loza va qisman uni qoplangan pektin va mum moddalardan iborat. Chigit esa (qobiq) sheluxa bilan mag‘izi asosan oqsil va moy moddalardan iborat. Tola chigitga qaraganda namlikni tezroq shimib oladi. Chigitli paxtaning tarkibidagi bu komponentlarning ximiyaviy tuzilishi har hil bo‘lgani uchun ularning namlanishi va quritish jarayonlari ham turlicha bo‘ladi.
7.1-jadval