10-Mavzu. Aholi daromadlari va turmush farovonligi

O’zbekistonda aholi daromadlarining tarkibi 

(2016 y,foizda)  

4.9.1.1-jadval 

Umumiy daromadlar – jami 

100,0 

Shu jumladan: 

 

I.Birlamchi daromadlar  

79,7 

1.1).Ishlab chiqarishdan olingan daromadlar  

75,7 

a).Mehnat faoliyatidan olingan daromadlar 

73,3 

- 

yollanma ishchilarning ish haqi 

38,9 

- 

mustaqil ravishda band bo’lishdan olingan daromadlar  

34,4 

b).Shaxsiy  iste’mol  uchun  o’zida  ishlab  chiqarilgan  xizmatlardan 

olingan daromadlar 

2,4 

1.2). Mol-mulkdan olingan daromadlar 

4,0 

II.Transfertlardan daromadlar  

20,3 

1.1). Umumiy daromadlarda, kichik tadbirkorlikdan olingan daromadlar 

ulushi 

 

55,2 

 

Mamlakatimizda  aholi  daromadlarining  oshib  borishi  bilan  uning  tarkibi 

o’zgarib,  tadbirkorlik  faoliyatidan  olinayotgan  daromad  barqaror  o’sib 

borayotgani  alohida  e’tiborga  molikdir.  2016  yilda  ushbu  ko’rsatkich  ulushi 

55,2 foizni tashkil qilgan, boshqacha aytganda aholi daromadlarining yarmidan 

ko’pi,  birinchi  navbatda,  tadbirkorlik,  kichik  va  xususiy  biznes  hisobidan 

shakllangan.

87

 

                                                 

1

 Ўзбекистонда ижтимоий ривожланиш ва турмуш даражаси. Т.2016 54-бет. 

87

 Ўзбекистонда ижтимоий ривожланиш ва турмуш даражаси. Т.2016й. 55-бет. 

 

---

O’zbekistonda  yaqin  istiqbolda  ham  aholining  real  daromadlarini 

bosqichma-bosqich  oshirib  borish  ko’zda  tutiladi.  Bu  quyidagi  yo’nalishlarda 

amalga oshiriladi.  



  aholining real pul daromadlarini va xarid qobiliyatini oshirish; 



 

kam  ta’minlangan  oilalarni  va  aholining  daromadlari  bo’yicha 

farqlanishi darajasini yanada qisqartirish; 



  byudjet  muassasalari  xodimlarining  ish  haqi,  pensiya,  stipendiya  va 

ijtimoiy  nafaqalarning  hajmini  inflyatsiya  sur’atlariga  nisbatan  jadal  miqdorda 

bosqichma-bosqich oshirish. 

Aholi  pul  daromadlari  darajasiga  davlat  yordam  dasturlari  bo’yicha 

to’lovlar  sezilarli  ta’sir  ko’rsatadi.  Bu  manbalar  hisobiga  pensiya  ta’minoti 

amalga oshiriladi va turli xil nafaqalar to’lanadi. 

Aholining  moliya-kredit  tizimi  orqali  oladigan  pul  daromadlari 

qo’yidagilardan  iborat:  sug’urta  bo’yicha  to’lovlar;  shaxsiy  uy  qurilishiga  va 

matlubot  jamiyati  a’zolariga  bank  ssudalari;  qo’yilmalar  bo’yicha  foizlar; 

aktsiya,  obligatsiya  bahosining  ko’payishidan  olinadigan  daromad  va  zayom 

bo’yicha  to’lovlar;  lotereya  bo’yicha  yutuqlar;  tovarlarni  kreditga  sotib  olish 

natijasida  tashkil  topadigan  vaqtincha  bo’sh  mablag’lar;  har  xil  turdagi 

kompensatsiya to’lovlar va h.k. 

O’zbekistonda  aholining  pul  daromadlari  tarkibida  ijtimoiy  transfert 

daromadlari  2016  yilda  20,3%  ni  tashkil  qiladi.  MDH  mamlakatlaridan  

ichida  faqat  Belorussiyada  bu  ko’rsatkich  nisbatan  yuqori  (18,8%),  boshqa 

MDX davlatlarida esa u 8% dan oshmaydi. 

Aholi  turmush  darajasi  tushunchasini  ularning  hayot  kechirishi  uchun 

zarur  bo’lgan  moddiy  va  ma’naviy  ne’matlar  bilan  ta’minlanishi  hamda 

kishilar  ehtiyojining  bu  ne’matlar  bilan  qondirilishi  darajasi  sifatida 

aniqlanadi. 

Shu  sababli,  aholi  turmush  darajasi  va  sifatini  baholashda  aholi  jon 

boshiga  to’g’ri  keladigan  daromad  bilan  bir  qatorda,  ular  hayot  darajasini 

belgilaydigan bir qator muhim ko’rsatkichlar hisobga olinadi. Bular quyidagilar: 



  yashash sharoitlari va standartlari; 



  qulay va zamonaviy uy – joylar bilan ta’minlanganligi; 



  kishilar yashash muhiti rivojlanganligi va obodonlashtirilganligi; 



  zaruriy infratuzilma mavjudligi va uning samarasi; 



 

aholining  sifatli  iste’mol  tovarlari,  xususan  mamlakatda  ishlab 

chiqarilgan tovarlar bilan ta’minlanganligi; 



 

zamonaviy  ta’lim  hamda  sog’liqni  saqlash  tizimidan  bahramand  bo’-

lishi. 

Kishilar ehtiyojlarini qondirish darajasi jamiyat a’zolarining daromadlari 

darajasiga  bog’liq. Turmush  darajasini  mamlakat  ko’lamida  butun  aholi  uchun 

va tabaqalashgan mikro darajada aholining alohida guruhi uchun qarab chiqish 

mumkin. Birinchi yondashuvda turli mamlakatlarda aholining turmush darajasi 

---

aholi  jon  boshiga  to’g’ri  keladigan  yalpi  ichki  mahsulot  ko’rsatkichi  bo’yicha 

qiyosiy tahlil qilinadi. 

Aholi  guruhlari  bo’yicha  daromadlar  taqsimlanishi  dinamikasini 

taqqoslash,  iste’molchilik  byudjeti  asosida  amalga  oshiriladi.  Qator 

iste’molchilik  byudjetlari  mavjud  bo’lib,  ulardan  o’rtacha  oila  uchun,  yuqori 

darajada  mo’l-ko’l  byudjet,  minimal  moddiy  ta’minlanganlar  byudjeti,  nafa-

qaxo’rlar va aholining boshqa ijtimoiy guruhlari byudjeti shular jumlasidandir. 

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  o’rtacha  daromad  «o’rtacha  sinf»  deb 

ataladigan  tabaqalar  daromadlari  bo’yicha  aniqlanadi.  Bunday  guruh 

iste’molchilik  savati  to’plamiga  uy,  avtomashina,  dala  hovli,  zamonaviy  uy 

jihozlar,  sayr  qilish  va  bolalarni  o’qitish  imkoniyati,  qimmatli  qog’ozlar  va 

zebu-ziynat   buyumlari kiradi. 

Bozor  iqtisodiyoti  aholining  yuqori  ta’minlangan  yoki  “boy”  qatlami 

mavjud  bo’lishini  taqozo  qilib,  ularga  aholining  yuqori  sifatli  tovarlar  xarid 

qilishga layoqatli bo’lgan juda oz qatlami kiradi. 

O’zbekistonda  amalga  oshirilayotgan  islohotlar  muvaffaqiyati,  aholi 

turmush darajasi va hayot sifatini oshirish bo’yicha erishilgan yutuqlar yetakchi 

xalqaro tashkilot hamda ekspertlar tomonidan xolisona baholangan. 2012 yilda 

Buyuk  Britaniyaning  xalqaro  miqyosda  tan  olingan  Legatum  instituti  o’zining 

farovonlik  va  rivojlanish  indeksida  O’zbekistonni  dunyo  mamlakatlari  orasida 

64 o’ringa kiritgani e’tiborga loyiqdir. 

O’zbekiston  ijtimoiy  farovonlik,  jumladan,  umr  ko’rish  davomiyligi, 

oilalarning  tinchligi  va  osoyishtaligi,  ishsizlik  darajasining  pastligi,  ijtimoiy 

infratuzilmadan  foydalanish  darajasi  bo’yicha  ham  jahon  hamjamiyatida  havas 

qilarli o’rinni egallaydi.