10-ma’ruza (2 soat) 16-mavzu: Zilzila va undan ogohlantirish, muhofazalanish tadbirlari



Download 489,5 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/11
Sana05.04.2022
Hajmi489,5 Kb.
#528895
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
10-ma'ruza

quvvatlilik sinfi
deb ataladi. Masalan, 
magnitudasi 5 ga teng (M = 5) boʻlgan zilzila oʻchogʻidan 1012 J quvvat ajraladi, 
yaʼni K = 12. zilzila kuchini ifodalash uchun turli seysmik shkalalar taklif etilgan. 
Ulardan biri — 1917 y.da Xalqaro seysmik assotsiatsiya tomonidan qabul qilingan 
12 balli Merkalli — Kankani — Ziberg shkalasi boʻlib, u hozirgacha bir qancha 


Yevropa mamlakatlarida qoʻllaniladi. Ikkinchisi — AQSH da Vud va Nyumanlar 
tomonidan 1931 y.da Merkalli shkalasini bir oz mukammallashtirilgan 12 balli 
MM shkalasi qisoblanadi. Uchinchisi — Rossiyada S. V. Medvedev tomonidan 
ishlab chiqilgan 12 balli shkaladir. 1964 y. Parijda YUNESKO ning seysmologiya 
va seysmobardosh qurilish boʻyicha oʻtkazilgan davlatlararo yigʻilishida tavsiya 
etilgan MSHK=1964 12balli shkala S. V. Medvedev (Moskva), V. Shponxoyer 
(Iyena, Germaniya) va V. Karniklar (Praga) tomonidan tuzilgan. Zilzila kuchini 
aniqlashning juda koʻp usullari va belgilari bor. Pekin Z.ning yer yuzida namoyon 
boʻlishi ballarda aniqlanganligi bilan Z.ning aniq, quvvatini ballar ifodalamaydi. 
Shuning uchun Z.ning haqiqiy kuchini koʻrsatuvchi oʻlcham — magnituda 
hisoblanadi. Magnituda 1940y.lar boshlarida amerikalik tadqiqotchilar Ch. Rixter 
va B. Gutenberglar tomonidan kiritilgan va quyidagicha ifodalanadi: 


\gA, 
mkm 

1,32 
lgX, 
km. 
Bu yerda: A — seysmik toʻlqin amplitudasi yoki mkm surilishi, X — seysmograf 
joylashgan yerdan zilzila epitsentrigacha boʻlgan masofa. 
 
Xalqaro maʼlumotlarda zilzila kuchi magnituda orqali Rixter shkalasida beriladi. 
Eng kuchli Z.ning magnitudasi 9 gacha yetishi mumkin. Zilzila quvvati (Ye) 
Joulda oʻlchanadi. Zilzila quvvati bilan magnitudasi oʻrtasida bogʻlanish 
quyidagicha ifodalanadi: \gE — aM + V. Z.ning yer yuzida bir xil kuch bilan 
namoyon boʻlgan nuqtalarini tutashtiruvchi chiziqqa 
izoseysta
chizigʻi, zilzila 
kuchining hududda tarqalishini koʻrsatuvchi izoseystalar toʻplamiga izoseystalar 
xaritasi deyiladi. 
Yer qaʼridagi tektonik, harakatlar faollashgan qismi va uning tevarak atrofida 
fizikaviy va kimyoviy jarayonlar ham faollashadi. Jumladan, togʻ jinslarining 
zichligi, elektr oʻtkazuvchanligi, magnitik xossalari, elektromagnit toʻlqinlar 
tarqatish xususiyati, yer sathining vertikal va gorizontal holati kabilar oʻzgarishi 
mumkin. Mazkur hududlarda mavjud boʻlgan burgʻi quduqlari orqali olinayotgan 


neft, gaz, suv miqdori keskin oʻzgarishi, yer osti suvlarining kimyoviy tarkibi, 
mikroelementlar, gazlar miqdori ham oʻzgaradi. Ushbu sanab oʻtilganlar zilzila 
sodir boʻlishi arafasida keskin va koʻp miqdorda oʻzgarib, Z.ning darakchilari 
sifatida qaralishi mumkin. Ular Z.larni oldindan aytib berish muammosini hal 
qilishda juda muhim ahamiyatga ega. Bu borada Yer sharining seysmik jihatdan 
faol boʻlgan barcha hududlarida koʻp yillik xalqaro va milliy dasturlar asosida 
toʻxtovsiz izlanishlar olib borilayapti. 
San Andreas Lomaning aerotasviri, Los Anjeles 
1966-y. 26-aprelda Toshkentda yuz bergan Z.dan soʻng sobiq Ittifoqda birinchi 
boʻlib Oʻzbekiston FA tarkibida 1966-y. oktabr oyida 

Download 489,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish