10 жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық 1-бөлім

1. Д.И. Менделеевтің периодтық кестесінде металдар қалай орналасқан? Металдар мен бейметалдар атомдары құрылысының ерекшелігі неде?


2. Металдық байланыстың түзілу механизмін түсіндіріңдер.


3. Металдық байланыс қанықпаған және бағытталмаған деген пайымдау дұрыс па? Түсіндіріңдер.


4444 4. Металдық байланыстың иондық байланыспен ұқсастығы мен айырмашылығы неде? Түсіндіріңдер.


5. Металдық байланыстың коваленттік байланыспен ұқсастығы мен айырмашылығы неде? Түсіндіріңдер.

82

• Сутектік байланыс

• Молекулаішілік

• Молекулааралық

• Химиялық байланыс­­ тың табиғи бірлігі

Бүгінгі сабақта:

• сутектік байланыстың түзілу механизмін қарастырамыз;

• химиялық байланыстың табиғи бірлігін түсінетін боламыз

Тірек ұғымдар
§ 17. СУТЕКТІК БАЙЛАНЫС

Химиялық байланыстар атомдар арасында ғана түзілмейді, сонымен қатар молекулалар арасында да түзіледі. Осындай байланыстардың түріне сутектік байланыс жатады. Ол сутек атомдары мен электртерістілігі жоғары (F, O, N) элемент атомдары арасында түзіл­ген коваленттік полюсті байланысы бар моле­ кулалар мен молекула құрамындағы сутек атомдары арасында түзіледі. Сутектік байла­ ныстар су, аммиак, фторсутек, спирттер, сірке қышқылы сияқты қосылыстарға тән. Сондай-ақ сутектік байланыстар табиғатта да кең тараған, мысалы нәруыздар мен нуклеин қышқылдарында кездеседі. Сутектік байланыс — бір молекуладағы оң зарядталған сутек атомы мен екінші бір молекуладағы теріс зарядталған атом арасында түзілетін байланыс. Сутектік байланысты жартылай

электростатикалық, ішінара донорлы-акцепторлы механизммен түзілген байланыс деуге болады. Мысалы, фторсутек НҒ молекуласында электртерістілігі жоғары фтор атомы электрондық бұлтты өзіне тартып, ішінара теріс зарядталады, ал сутек атомының ядросы (протон) іс жүзін­ де электронынан айырылып, ішінара оң зарядталады. Сутек протоны

мен көрші молекуланың­ теріс зарядты фтор ионы арасында пайда болған электростатикалық тартылыс сутектік байланыстың түзілуіне әкеледі.

Сутекпен байланысатын атомның электртерістілігі­ неғұрлым жоғары және оның мөлшері неғұрлым кіші болса, сутектік байланыс соғұрлым берік болады (37-сурет). Сутектік байланыстың энергиясы

F–^δ — H+^δ ...... F–^δ — H+^δ

......
	фторсутек молекулалары
H+δ
	арасындағы сутектік
	байланыс

_F–δ