10 жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық 1-бөлім

Бүгінгі сабақта:
4. Иондық байланысты қосылыстардың неліктен иістері болмайды?
5. Құрамында иондық және коваленттік байланыс болатын екі қосылыстың форму-ласын жазыңдар.


6. Cа2+, S2– иондарының электрондық формулаларын жазыңдар. Бұл иондардың электрондық формулалары қай элемент атомына сәйкес келеді?


7. 3-периодтың қай элементі хлормен иондық қосылыс түзеді? Олардың түзілу сызбанұсқасын құрастырыңдар.


8. Бейтарап атомнан оң зарядталған ион түзілгенде элементар бөлшектердің мөлшері қалай өзгереді? Ал бейтарап атом теріс зарядталған ионға айналғанда ше?
9. Бөлшектер жұбындағы қай бөлшектің мөлшері үлкен екенін анықтаңдар:
a) Cl– және Cl0
ә) S2– және S0
б) Ca0 және K0
в) Cs+ және I–
§ 15. ВАЛЕНТТІ ЭЛЕКТРОН ЖҰБЫ БҰЛТТАРЫНЫҢ ТЕБІСУ ТЕОРИЯСЫ

Біз бұған дейін кеңістіктегі молекула пішінін­ атом орбитальдарының гибридтенуі бойынша­ анықтауды қарастырдық. Молекула

геометриясын­ анықтаудың тағы бір жолын

қарастырамыз­.

Молекулалардың геометриялық пішінін анық­тайтын қарапайым әдісті канадалық физ-химик Гиллеспи ұсынды. Әдістің негізіне орталық атомның сыртқы қабатындағы электрон жұптарының тебісу моделі, яғни

валенттік электрон жұбы бұлттарының тебісу теориясы жатады. Гиллеспи әдісі — молекулалардың кеңістіктегі пішінін орбиталь­ дарының гибридт­енуі бойынша ғана емес, байланыстырушы электрондар саны және

бөлінб­еген электрон жұптары бойынша анықтауға болатынын көрсетті. Әр молекула сфераға іштей сызылған геометриялық фигура іспеттес. Сфера бетіндегі байланыстырушы электрон жұптары бір-бірінен бірдей қашықтыққа алыстағанда молекуланың энергиясы минимальды мәнге ие болады.Бөлінбеген электрон жұптары шар бетінде үлкен аймақта орналасады.Молекулада бөлінбеген электрон жұптарының саны көп болған сайын валенттік бұрыш азаяды. Молекуланың құрылысы байла-ныстырушы электрон жұбының кеңістікте орналасуымен анықталады. Электрон жұптары кеңістікте өзара тебісуі аз болатындай жағдайда орналасады.Екі электрон жұбы сызықтық, үшеу — дұрыс үшбұрыш,ал төрт электрон жұбы тетраэдр жасап орналасады.

77

Молекуланың геометриясын Гиллеспи әдісі бойынша қарастыру үшін молекуланың формуласын AХ_nE_m деп жазады,мұндағы А — орталық атом; X — орталық атоммен химиялық байланыс түзіп тұрған элемент атомы — лиганд, яғни байланыстырушы электрон жұбын береді; Е — бөлінбеген электрон жұбы; n, m – сәйкесінше байланыстырушы және бөлінбеген электрон жұптарының саны.