10 жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық 1-бөлім

түзі­леді. Табиғатта, сондай-ақ адам	Тритий
Гелий
организмінде кездесетін элементтер­	ядросы	ядросы
жұлдыздарда жүретін термоядролық­
реакциялардың нәтижесінде түзіл­
ген. Жұлдыздардың газды бұлтта­	Энергия
рында жүретін ядролық синтез
реакцияларының нәтижесінде жаңа	^31H + ^21H → ^42He + ^10n
элементтер түзіледі. Мысалы, ядролық		Ұшып шыққан
		нейтрон
синтез реакциясы барысында сутектің	8-сурет. Ядролық синтез
екі ядросы бірігіп, гелийге айналады
		реакциясы

(8-сурет). Бөлініп шыққан энергия

газды бұлттың жарқырауын тудырады. Синтез — температурасы миллиондаған градусқа жететін жұлдыздардың орталығында жүретін негізгі процесс. Күнде жүретін ядролық реакциялардың екі мысалы төменде келтірілген. Оған сутектің үш изотопы қатысады:

1	Н+2D→3		Т	2	Н + 3	Т → 4D + 1n.
1	1	1		1	1	2	0

Басқа типтегі жұлдыздарда гелий термоядролық реакцияға ұшырап, нәтижесінде көміртек, оттек, неон, магний, күкірт, аргон, кальций және басқа элементтер түзіледі.

Сен білесің бе?

1 г 235U ыдырағанда 7,5·107кДж жылу бөлінеді. Бұл 2 тонна көмір жанғанда бөлінетін жылудан көп.

23

Сен білесің бе?

Ядролық реакциялар барысында бөлінетін энергия мөлшері химиялық реак-циялардан бөлінетін энергиядан шамамен 106 есе көп.

Ядролық реакция дегеніміз — атом ядросының элементар бөлшектермен әрекеттесуі нәтижесінде атом ядросының құрамы мен құрылымы өзгеріп, екіншілік элементар бөлшектер түзіле жүретін реакция. Ядролық реак­циялар­дағы реагенттер мен өнімнің массалық саны және ядро зарядтарының қосындысы әруақытта

тұрақты. Ядролық реакциялард­ың теңдеулері зат массасы мен зарядтың

сақталу заңына негізделген­.

Радиоактивтілікті сусындар өндірісінде, бактар мен құбырлардағы, мұнай құбырларындағы, құрылыста жер асты су құбырларындағы саңылауларды анықтауға қолданылады. Барлық жағдайларда қысқа өмір сүретін изотоптар қолданылады.