10 жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық 1-бөлім

57-сурет. Мыстың тотықсыздануы


Реакция теңдеуі:

CuO + H₂ = Cu + H₂O

Мыс (II) оксиді мен сутектің арасындағы реакцияға көңіл аударайық.

Мыс оттекті жоғалтады, ал сутек оны қосып алады:

тотығады

Cu⁺²O + H₂⁰ = Cu⁰ + H₂⁺O^–2

тотықсызданады

Тотығу мен тотықсыздану үнемі қатар жүреді. Тотықсыздан­дырғыш берген электрон саны тотықтырғышқа қосылған электрон санына тең.

Тағы бір мысалды қарастырайық: Барлығыңа белгілі, сутек пен оттек арасындағы реакцияда су түзіледі. Сутек тотығады, ал оттек тотықсызданады:

тотығады

2H₂⁰ + O₂⁰ = 2H₂⁺O^–2

тотықсызданады

185

Жану реакциялары да тотығу-тотықсыздану реакцияларына жатады.

Бұл мысалдардан көріп отырғанымыздай, электрондар бір элемент­ тен екіншісіне ауысатындықтан тотығу-тотықсыздану реакцияларында қосылыстағы химиялық элементтің тотығу дәрежесі өзгереді.

Электрондардың тасымалдануын көрсету үшін жартылай реакцияны жазып үйренейік.

Жартылай реакцияның біреуі электронның берілуін, ал екіншісі электронның қосылуын көрсетеді.

1. 
   Әрбір реагентті беретін және қосып алатын электрондармен бірге жазайық.
   

магний: Mg0 – 2ē → Mg2+

оттек: O0 + 2ē → O2–

2. 
   Бағдаршаның екінші жағындағы әрбір зат дұрыс жазылғанына (ион, атом немесе молекула) көз жеткізейік.
   

Біздің жағдайымызда, оттек бағдаршаның сол жағында дұрыс жазылған. Оттек молекула күйінде болатындықтан О атомын О₂-ге өзгертеміз. Демек, оксид иондары мен электрон саны екі еселенеді:

O₂ + 4ē → 2O^2–

3. Екі теңдеуде де электрондар саны тең болуы қажет. Егер олай болмаған жағдайда, теңестіру үшін бірінші (немесе екінші) теңдеуді бір санға көбейтеді.

Демек, магнийдің жартылай теңдеуін 2-ге көбейту қажет. магний: 2Mg – 4ē → 2Mg2 +

оттек: O₂ + 4ē → 2O^2–

Енді теңдеу теңесті, олардың әрқайсысы 4 электрон жоғалтты не-месе қосып алды.