10 жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық 1-бөлім

2. Берілген химиялық реакциялардың қайсысы жылдам жүреді :
а) фосфордың ауада және оттекте жануы;


ә) мырыштың концентрациялы және сұйылтылған тұз қышқылымен әрекеттесуі; б) натрий мен темірдің сумен әрекеттесуі?Түсіндіріңдер. Тиісті реакция теңдеулерін жазыңдар.
3. Әрекеттесуші массалар заңы қалай тұжырымдалады?
4. «Лимиттеуші» саты деген не?.


5. Берілген реакция сызбаларын реакция теңдеулеріне айналдырып,оларға кинетикалық теңдеулер құрастырыңдар:
a) H (г) + Сl (г) = HCl(г)
ә) NO(₂г) + O₂ (г) = NO (г)
б) P(қ) + O₂(г₂) = P₂O₅(₂қ)
в) Mg(қ) + HCl(c) = MgCl (с) + H (г)
г) N₂(г) + H₂(г) = NH₃ (г) _{2 2}

154

6. 
   Қысымды арттырғанда берілген реакцияның жылдамдығы өсе ме,әлде кеми ме CO₂ (г) + C (қ) = 2CO(г)? Түсіндіріңдер.
   
7. 
   Ішінде тұз қышқылының ерітіндісі бар колбаға магний түйірлерін салды, нәти­ жесінде сутек бөлінді. Тәжірибенің нәтижесі кестеде берілген:
   

Уақыт/мин	0	1	2	3	4	5	6	7
Сутектің көлемі/мл	0	14	23	31	38	40	40	40

а) Реакция теңдеуін жазыңдар.
б) Берілген мәліметтер бойынша график сызыңдар.
в) Реакцияның :
Бірінші минуттағы;
 Екінші минуттағы;
 Үшінші минуттағы жылдамдығын анықтаңдар .

г) Реакция барысында оның жылдамдығы неге өзгеретінін түсіндіріңдер. д) Реакция нәтижесінде сутектің барлығы қандай көлемі түзілді?

е) Реакцияның жүруіне қанша уақыт кетті?
реакция :
 Жылдам;
 Баяу жүру үшін не істеу керек?
Тәжірибені жүргізу жағдайлары өзгерді. Тәжірибенің нәтижесі кестеде берілген:

Уақыт/мин	0	1	2	3	4	5	6	7
Сутектің көлемі/мл	0	22	34	39	40	40	40	40

Берілген мәліметтерді б).графикке салыңдар.

а) Реакциялардың қайсысы жылдам жүретінін анықтаңдар.
б)Бұлай болуының себебі неде? Болжамдарыңды айтыңдар.
в) Екі тәжірибеде бөлінген сутектің көлемі бірдей. Алынған магнийдің массасы қанша?

•1.	Сутектің бром буымен реакциясында бастапқы заттардың концентрацияларын
	екі есе арттырса,реакцияның жылдамдығы қанша есе өседі?
•2.		Жауабы: 4 есе
	Бастапқы заттардың концентрациясын 4 есе кемітсе,берілген реакция жылдамдығы
•3.	неше есе кемиді: CO(г) + 2H2(г) = CH3OH(с)?	Жауабы: 64 есе кемиді
	Жүйедегі қысымды екі есе арттырса,тура реакцияның жылдамдығы қанша есе
	өседі NO2(г) + CO (г) = NO (г)+ CO2(г)?	Жауабы: 4 есе

Әрекеттесуші массалар заңына есептер шығару


1-есеп. Берілген a) және ә) реакцияларына кинетикалық теңдеу жазыңдар:
а) N₂(г) + O₂(г) = 2NO(г)

ә) 2CO(г.) + O₂(г.) = 2CO₂(г.)

Шешуі: Химиялық реакцияның кинетикалық теңдеуі реакция жыл­
дамдығының­ реагенттердің концентрациясына тәуелділігін көрсетеді.

а) реакциясының кинетикалық теңдеуін былай жазуға болады:

v = k · c(N₂) · c(O₂);

ал ә) реакциясы үшін: v = k · c²(CO) · c(O₂)

155

2-есеп. Көміртек (II) оксидінің жану реакциясы берілген:

2CO(г.) + O₂(г.) = 2CO₂(г.)

Көміртек (II) оксидінің концентрациясын 3 есе арттырғанда реакция жылдамдығы қалай өзгереді?

Шешуі. 1. Реакцияның кинетикалық теңдеуін жазамыз:
v₁ = k · c²(CO) · c(O₂)

2. СО концентрациясын 3 есе арттырған кездегі реакция жылдам­ дығын өрнектейміз:

v₂ = k · (3c)²(CO) · c(O₂)
3. Реакция жылдамдығының қатынастарын жазамыз:

v		k ⋅ ( 3 c )^2 ( CO ) ⋅ c (O )
2	=	2
v1		k ⋅ c^2 ( CO ) ⋅ c (O2 )

= 9.

Жауабы: реакция жылдамдығы 9 есе өседі.

•1. Көлемі 600 мл болатын жабық ыдыста мынадай реакция жүреді: H₂ (г) + Br₂(г) = 2HBr (г). Белгілі уақыттан кейін сутек пен бромның зат мөлшері сәйкесінше 0,02 моль және 0,03 моль болы. Егер түтікке сутек пен бромның әрқайсысынан 0,01 мольден қосымша енгізсе,

реакцияның жылдамдығы қалай өзгереді? Жауабы: 2 есе өседі

•2 Ерітіндіде жүретін FeCl₃ + 3KCNS = Fe(CNS)₃ + 3KCl реакция­ сындағы реагенттердің концентрациясын сумен 2 есе сұйылтты. Реак­

цияның­ жылдамдығы қалай өзгереді? Жауабы: 16 есе кемиді

•3. Жай заттардың қатысуымен екі реакция жүрді.Бір минуттан кейін бірінші реакция нәтижесінде 6 г H₂S, ал екінші реакцияда — 20 г HI түзілді. Берілген реакциялардың қайсысының жылдамдығы жоғары?

Жауабы: бірінші реакция.

•4.Мынадай реакция берілген: 2NO(г) + O₂(г) = 2NO₂(г). Реагенттердің бастапқы концентрациялары: c(NO) = 0,8 моль/л, c(O₂) = 0,6 моль/л. Оттектің концентрациясын 0,9 моль/л-ге, ал азот (II) оксидінің кон-центрациясын 1,2 моль/л-ге дейін арттырса, реакцияның бастапқы

жылдамдығы қанша есе өседі? Жауабы: 3,4 есе өседі.

•5.Сыйымдылығы бірдей екі түтікте төмендегідей екі реакция жүреді:

1. 
   FeO (қ.) + H₂(г) = Fe(қ.) + H₂O(г) б) CoO(қ.) + H₂(г) = Co(қ.) + H₂O(г)
   

бірдей уақыт аралығында (a) реакциясына 2,24 л (қ.ж.), ал (б) 2 г су-

тек жұмсалған болса, (a) реакциясының жылдамдығы (б) реакциясының жылдамдығымен салыстырғанда қалай өзгереді?

Жауабы: v_a = 10 есе аз

156

•6. А және В заттары арасындағы реакция мына теңдеу бойынша жүреді: 2A + B = 2C.

Бастапқыда заттардың концентрациялары с(A) = 0,3моль/л, c(B) = 0,5моль/л; жылдамдық константасы 0,8л2/(моль2·мин) болды. Белгілі уақыттан кейін А затының концентрациясы 0,1 моль/л-ге азайды. Реакцияның бастапқы жылдамдығын және кейінгі жылдам­ дықтарын табыңдар.

Жауабы: 0,036 моль/(л · мин); 0,0144 моль/(л · мин)