10 gapning tuzilishiga ko‘ra turlari. Sodda gap haqida ma’lumot

Ega va kesim orasiga quyidagi hollarda tire qo’yilmaydi:

1. Ot kesim sifat va tartib sondan bo’lganda:

Vatanimiz go’zal.
Qizilqum sahrosi bepoyon.
Bu qovun shirin.
Bizning sinfimiz sakkizinchi.
Ko’ylakning rangi sariq.
2. Ega va kesim orasida ham yordamchisi bo’lsa:
Bular ham a’lochi.
Mening opam ham talaba.
Sharifa ham to’quvchi.


Mustaqil va nomustaqil kesim shakllari


Bilib oling. Tilimizda shart mayli shakli ( istak gaplardagi bundan mustasno) nomustaqil kesim shaklini yasashga xizmat qiladi. Bunday kesimli gaplarning mustaqil ravishda qo’llanilishi uchun maxsus nutqiy sharoit talab etiladi, ya’ni shart mayli shakli istak gapning kesimi bo’lib gap oxirida kelsa, mustaqil kesim hisoblanadi.
Masalan: Mehmonlar kelsa, biz ularni yaxshi kutib olamiz. – nomustaqil kesim. Biznikiga mehmon kelsa. – mustaqil kesim.
Shaxs-son va zamon shakllaridagi fe’l kesimlar hamda bog’lamasiz va bog’lamali ot kesimlar mustaqil kesimlardir.
EGA VA UNING IFODALANISHI


Bilib oling.Gap kesimining qo’shimchalaridan anglashilib turgan shaxs-son ma’nosini aniqlashtiruvchi bo’lak egadir. Ega, asosan, kim? nima? qayer? so’roqlariga javob bo’lib keladi.
Ega doimo bosh kelishik shaklida bo’ladi, egalik va ko’plik shakllarini qabul qilishi mumkin.
Ega quyidagi so’z turkumlari bilan ifodalanadi:
1. Ot bilan: Aziz o’sha kitobni o’qidi. Milt-milt yonib turgan chiroq birozdan so’ng o’chdi.
2. Olmosh bilan: Seno’zingni maqtama,seni birov maqtasin.
3. Son bilan: Ikkalasi ham chiqib ketishdi.
4. Sifatdosh bilan: O’qigan o’qdan o’zar, o’qimagan turtkidan shoshar.
5. Sifat bilan: Yaxshilar ko’paysin, yomon qolmasin.
6. Harakat nomi bilan: O’qish jafoli, keti vafoli. Ishlamoq ishtaha ochar.
7. Taqlid so’z bilan: Qars ikki qo’ldan chiqadi.
8. Modal so’z bilan: Bor so’zlaydi, yo’q o’ylaydi.