10- nji tema: EÝerjeňli goşma sözlem hakynda umumy maglumat. Meyilnam a: Eýerjeňli goşma sözlem barada maglumat

10- NJI TEMA: EÝERJEŇLI GOŞMA SÖZLEM HAKYNDA UMUMY MAGLUMAT.
M E Y I L N A M A:
1. Eýerjeňli goşma sözlem barada maglumat
2. Eýerjeňli goşma sözlemde baglanyşyk
1. Eýerjeňli goşma sözlem barada maglumat
Haýsy tarapdan bolsa-da, birisi beýlekisine garaşly, biri beýlekisini aýyklap, oňa baglanyp gelýän sada sözlemlerden emele gelen goşma sözleme eýerjeňli goşma sözlem diýilýär.
Meselem: Bu fermerde pagta ýygymynyň ilki günlerinden başlap, 10 müňçüleriň hatary ösüp başlady.
Ertir howa oňat bolsa meýdana gezelenje gideris.
Bu mysallardaky sada sözlemleriň biri beýlekisini aýyklap geldi. Ýagny “Bu fermerde pagta ýygymynyň ilki günlerinden başlap” dien sözlem haçan dien soraga jogap bolup, “10 müňçüleriň hatary ösüp başlady” dien sözleme baglanyp, ony wagt tarapyndan aýyklap, “çünki okuwdan soň klas ýygnagy boldy” dien sözlem näme üçin dien soraga jogap bolup, “Şu gün düýnküden biraz gijräk geldim” dien sözleme baglanyp. sebäp taýyndan aýyklap, “Ertir howa oňat bolsa” dien sözlem nähili bolsa dien soraga jogap bolup, “meýdana gezelenje gideris” dien sözleme baglanyp, şert taýyndan aýyklap geldi.
Eýerjeňli goşma sözlemlerde baş pikiri aňladyp, özbaşyna ula-nylmagy mümkin bolan sözleme baş sözlem we onuň belli bir agzasyna baglanyp. Haýsy bir tarapdan bolsa-da, ony aýyklap gelýän sözleme eýerjeň sözlem diýilýär.
Meselem: ”Meret gelýänçä, oňa garaşdym” dien eýerjeňli goşma sözlemdäki “oňa garaşdym” baş sözlem, “Meret gelýän-çä” bolsa eýerjeň sözlemdir.
2. Eýerjeňli goşma sözlemde baglanyşyk
1. Eýerjeňli goşma sözlemi emele getirýän sada sözlemler türkmen diliniň öz spetsifik aýratynlygy boýança bir-biri bilen baglanyşýar-lar. Bu hili eýerjeňli goşma sözlemler daşdan seretseň, hut düzmeli goşma sözlemler ýaly bolup görünýärler, emma hakykatyna geleniňde, ondaky sada sözlemleriň biri beýlekisini aýyklap gelýär. Şol tarap-dan seredenimizde, eýerjeňli goşma sözleme degişli aýratynlyk beýle sözlemlerde köp duýalýar, çünki goşma sözlemi emele getirýän sada söz-lemleriň biriniň beýlekisini aýyklap gelmekligi eýerjeňli goşma söz-lemleriň esasy aýratynlygyndan biridir. Oňa görä-de şeýle sözlemlere hem eýerjeňli goşma sözlem hökmünde seretmeklik hakykata dogry bolup çykýar.
Meselem: