|
41. Ўзбекистонни саноатлаштириш ва унинг ўзига хос хусусиятлари (20-30 йиллар).
20-йилларнинг ИИ ярмидан Озбекицоннинг ижтимоий-иқтисодий, сиёсий, маданий ҳаётининг ҳамма жабҳаларида маъмурий - буйруқбозлик усули борган сари зорайиши натижасида янги иқтисодий сиёсат озининг бор моҳиятини, мавқеини йдқота борди. Саноат ва қишлоқ хқжалигида қийинчиликлар копайиб борди. Товар танқислигининг кучайиб бориши нарх-навонинг ошиб кетишига, сомнинг қадрсизланишига олиб келди. Саноат моллари ва қишлоқ хқжа лик маҳсулотлари нархлари ортасида катта фарқ болиши, саноат билан болаётган иқтисодий муносабатлар деҳқонларнинг норозилигига олиб келди. Ижтимоий-иқтисодий сиёсатда рўй бераётган кескин қийинчиликларни адолат юзасидан, ақл-идрок билан эмас, балки маъмурий-буйруқбозлик ёлибилан, зоравонлик усути билан бартараф қилиш учун Марказ сиёсий ҳокимлигининг ҳаракати кучайиб борди. Узбекицонни саноатлаштириш энг бошданоқ Иттифоқни саноатлаштиришнинг таркибий ва ажралмас бир қисми деб белгиланди. Ундаги бор ресурслардан тез вақт ичида баҳраманд болиш асосий мақсад қилиб қойилди, Пахта ишлаб чиқариш ва қишлоқ хожа лигини қайта тиклаш дацурида Марказ томонидан кондаланг қилиб қойилган вазифаларга мувофиқ пахта билан богълиқ соҳаиарнинг ривқжига, яъни қишлоқ хожа лик машинасозлиги, жрригатсия қурилиши, металл концруктсиялар, минерал огъитлар ишлаб чиқариш, қишлоқ хқжалик хом ашёси ва чорвачилик маҳсулотларини қайта ишловчи саноатга қаратилди. Маҳаллий ресурслар: мис, азот ва бошқаларни ишлаб чиқаришни тезлаштириш, ипакчилик, богъдорчилик, узумчилик, қоракСлчилик ва бошқаларни оцириш суръатларини жадаллаштириш молжалланди. Сҳунингдек, рангли металл, нефт, тошкдмир, туз, графит конларини вужудга келтиришга киришилди. Озбекицон халқи 6з куч-қуввати, идроки ва маҳоратини Ватан равнақи учун сафарбар қилди. Корхоналар янги техника асосида тикланди, янги саноат соҳалари (ип-газлама, трикотаж, шоҳи ва ҳоказо) барпо этилди, аwал мавжуд болган саноат корхоналари қайта қурилиб кенгайтирилди. Натижада саноат ялпи маҳсулоти анча копайди, таннархи камайтирилиб, сифати эса оширилди. Уч йил мобайнида йирик саноат корхоналарининг сони 48 тага копайди, 1928 йилга келиб улар 166 тага этди. Узб.нда эса 20.30 йил/да олиб борилV индустирлаштириш сиёсати бир ёклама, кемтик равишда амалга оширилди, асосан хом ашёни кайта ишловчи, биринчи галда пахтачилик талаб/ига мос келадиV саноат корхона/и барпо этилди. Аввало, Фаргона тукимачилик комбинати (1926 й.), Маргилонда ипак йигириш фабрикаси (1928 й.), Тош.да туки.мачилик комбинати ва кишлок хужалик машина/ини ишлаб чикариш заводи (“Ташсельмаш” — 1934 й.), баъзи шахар/да пахта тозалаш, ёг.мой ишлаб чикариш корхона/и курилди. Тош.да кичик.кичик гидроэлектр станция/и ишга тушди. Бу/= уску.на/и, механизм/и ва бошка керакли кисм/и Россия, Украина ва Бе/усия завод/ига чамбарчас боглаб куйилV эди. 1931.1932 йил/да курилV Туркистон.Сибирь (“Турксиб”) темир йули Узб.нни икт.й жихат+ Россияга янада махкамрок боглаб куйиш максадига хизмат кила бошлади. Натижада Узб.н, Россия, Украина, Белорусия саноати учун хом ашё манбаига айланди. Индустирлаштириш тадбир/и Совет мустамлакачилик сиёсатини икт.й жихат+ кучайти.ришга имкон яратди. 20-yillarning boshlariga kelib ozbek qishlog'ini rivojlantirishda ba'zi siljishlar roy berdi. Yangi iqtisodiy siyosatga otilishi natijasida oziq-ovqat razvyortkasi oziq-ovqat solig'i bilan almashtirildi, dehqonga ortiqcha mahsulotni sotishga, shuningdek, g'oza va boshqa ekinlar maydonini kengaytirishga imkon yaratildi. Mintaqada 1921-1922-yilIarda er-suv islohoti qisman amalga oshirildi. Islohot asosan Ettisuv, Sirdaryo viloyatlarida otkazilib rus krestyanlarining erlari natsionaJizatsiya qilindi. KSchirib keftirilgan bu krestyan laming asosiy qismi quloqlar deb e'lon qilindi. Turkiston olkasi boyicha davlat er fondiga olingan 230 ming desyatina erdan 26 ming desyatinasi otroq dehqonlarga bolib beriJdi. Bu davrlarda Turkistonda «Qoshchi» uyushmasi tashkil topib, bu ittifoq 90 mingdan ortiq qishloq aholisini birlashtirgan edi. Ular tadbirlarda faol qatnashib, sovet hokimiyalining qishloqdagi siyosatiga yordani berib turdi. Ammo bu jarayon uzoqqa chozilmadi, sovet hukumati mulk egalarini asta-sekin cheklash va tugatish siyosatini olib bordi. Qishloqlarda shu sjyosatni amalga oshirishga qaratilgan chora- tadbirlardan biri 1925-1929-yiIIardagi er-suv islohoti boldi. Ozbekiston sovetlarning Markaziy Ijroiya Komiteti 1925-yil 1 -2-dekabr kunlari ozining favqulodda sessiyasiga toplanib, er-suv islohoti otkazish tog'risidagi masalani korib chiqdi. 2-dekabrda sessiya «Er va suvni musodara qilish tog'risida», «Er-suv islohoti otkazish tog'risida»gi dekretlarni qabul qildi. Shunga kora bu islohotlar Farg'ona, Toshkent, Samarqand viloyatlarida 1925-1926-yillarda, Zarafshon viloyatida 1927-yili otkazildi. Islohot Qashqadaryo, Surxondaryo, Xorazm viloyatlarida 1928-1929-yillarda amalga oshirildi. Bunda xalqning er bilan barcha ishchi ot-ulovlari, dehqonchilik asbob-uskunalari ham musodara qilindi. Islohot davomida aJohida tortib olingan er fondi 475 ming desyatina bolib, uning 10% kambag'al va kam erli xoja liklarga taqsimlab berildi. Qolgan er davlat tasarrufiga o’tdi.Shunday qilib, Ozbekistonda 1925-1929-yillarda amalga oshirilgan er-suv islohoti mulkdorlarni tugatishga qaratilgan bolib, qishfoq xoja ligini zora vonlik yolibilan yalpi jamoalashtirish jarayonini tezlashtirish uchun qulay shart-sharoit hozirladi. Sovet davlati tortib olingan er-suvlar hisobiga kooperatsiyalar, song jamoa xqjaligi tuzish siyosatini olib bordi, Jamoa xqjaligi tuzilishining boshidan qishloq xoja lik artellari mulklarini davlat tasarrufiga otkazish boshlandi. Jamoa Xo’jaligi dehqonlarning erlari va ishlab chiqarish vositalarini birlashtirish asosida tuzildi, bu vositalar yagona bolinmas fondga qSshildi. Bu dehqonlarning mulkdan ajralishini boshlab berdi. Jamoa xojaliklari iqtisodiy jihatdan butunlay davlatga qaram bolib qoldi. Uning mustaqilltgi va tashabbusv cheklandi. Jamoa xojaligiga kirmagan yakka xoja Hklarga nisbatan taz'yiq otkazila boshlandi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
