1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

бўлинади: 
1. Социал бозор иқтисодиёти модели кўпроқ фуқаролар манфаатини
ҳимоя қилиш, узоқ муддатли дастурлар ишлаб чиқиш, аҳолининг ҳаддан зиёд 
табақаланишига йўл қўймаслик, давлат мулки улушининг бошқа моделларга 
қараганда кўплиги (25–30%) билан ажралиб туради. Бу модель Германия, 
Австрия, Скандинавия мамлакатларига хос. 
2. Аралаш ёки эркин бозор иқтисодиёти моделида эса давлат тадбир- 
корликни ривожлантириш учун шароит яратиши, иқтисодиётни тартиблашда 
устун даражада тактик усуллардан фойдаланиш, иқтисодиётда давлат 
мулкининг ҳиссаси (10% атрофида) камлиги, аҳолининг табақаланиши, иш 
ҳақидаги фарқнинг катталиги билан ажралиб туради. Бу модельни қўллаган 
энг типик мамлакат сифатида АҚШ ни кўрсатиш мумкин. 
3. Корпоратив иқтисодиёт модели давлатнинг йирик бизнес манфаатини
ҳимоя қилиш, асосий устувор тармоқларни аниқлаб, уларнинг ривож-
ланишига ёрдам бериш, давлат мулки ҳиссаси камлиги, лекин иш ҳақидаги 

---

 
 
 
13 
фарқ ҳаддан ташқари катта эмаслиги билан фарқланади. Бу ижобий
натижалар билан ўтиш Японияда ва унинг издошлари бўлган мамлакатларда 
қўлланилган. 
Бозор иқтисодиёт моделлари
3
 
№ 
Модель турлари 
Асосий тавсифий белгилари 
1 
Америка

Давлатнинг тартибга солиш роли энг кам даражада 
(сезиларсиз); 

Тадбиркорликнинг ҳар томонлама рағбат-лантирилиш; 

Аҳоли 
даромадларининг 
сезиларли 
даражада 
табақаланиши 
2 
Япония

Давлатнинг иқтисодиётга таъсири юқори даражада; 

Иш ҳақи даражасидаги фарқлар сезиларсиз. 
3 
Швед

Иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солишнинг 
ижтимоий йўналтирилганлиги, камтаъмин-ланган аҳоли 
қатламига ғамхўрлик кўрсатиш; 

Иқтисодиёт давлат секторининг юқори салмоққа эгалиги. 
4 
Француз

Давлатнинг тартибга солишдаги юқори роли; 

Давлат тадбиркорлик фаолияти кўлашининг анча кенглиги. 
5 
Жанубий Корея 

Молия-кредит соҳасида давлат монополияси; 

Экспортни рағбатлантириш ва импортни чеклаш. 
6 
Хитой

Марказлашган режали иқтисодиёт моделидан «социалистик 
режали товар иқтисодиёти» моделига ўтиш; 

Бозорлар (фонд, товар ишчи кучи ва бошқалар) тизимининг 
яратилганлиги.
7 
Россия

Марказдан 
бошқариш 
ва 
бозор 
механизмининг 
уйғунлашганлиги; 

Аҳоли 
ижтимоий 
ҳимояланганлигининг 
етарлича 
юқорилиги. 
II. Мустамлакачиликдан озод бўлиб, мустақил тараққиёт йўлига ўтиб 
ривожланаётган Осиё, Африка ва Лотин Америкаси малакатлари йўли. 
Бу йўл мустамлакчиликдан қолган қолоқ, анъанавий иқтисодиётдан 
бозор иқтисодиётига ўтиш йўлидир. Бунда бозор иқтисодиётига хос белгилар 
турли хўжаликлар: азалий натурал хўжалик, ривожланиш даражаси, бозор 
муносабат-ларига тортилиши жиҳатидан фарқ қилишига қарамай, 
трансформация орқали юз беради.
3
Гордиенко Д.В. Основы экономической безопастности государства. Курс лекций: учеб. – метод. пособие. – 
М: Финансы и статистика. ИНФРА – М., 2009. с 17. 

---