1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

 
 
 
8 

Иқтисодиётни тартибга солишда давлатнинг фаол иштироки. Бунда 
давлат фан-техника тараққиёти ва бошқа омилларни ҳисобга олиб, 
турли иқтисодий тадбирларни, ривожланиш истиқболини аниқлаш, 
турли соҳалар ва тармоқлар ўртасидаги нисбатларни тартибга солиш 
чора-тадбирларини белгилаш вазифаларини бажаради; 

Хўжаликларни юритишда режа усулидан фойдаланишнинг кучайиши 
(бизнес режаси, маркетинг тизими орқали бошқариш); 

Ижтимоий ҳимоянинг кучайиши. Бунда турли хил давлатга, жамоалар 
ва хусусий кишиларга тегишли ижтимоий таьминот ва ижтимоий 
суғурта фондларининг вужудга келиши. 
Бу иккала турдаги бозор иқтисодиётининг асосий белгилари ва хусусият-
лари сақланиб қолади, уларда товар ва пулнинг ҳаракати, уларнинг қонун-
қоидалари ривожланиш учун негиз ва шарт-шароит бўлиб хизмат қилади. 
Бозор иқтисодиётида юқорида тилга олинган белги ва тартиблар билан 
бирга, барча ҳозирги замон иқтисодий тизимларига хос бўлган бир қатор 
шарт-шароитлар бўлишини тақозо қилади. Булар қуйидагилар: илғор 
технология ва янги техник воситалардан кенг миқёсда фойдаланиш, ишлаб 
чиқаришни ихтисослашиши ва кооперацияси; пул ва унга тенглаштирилган 
молиявий воситаларнинг қўлланиши. 

---

 
 
 
9 
2. Бозор иқтисодиётининг вужудга келиши ва унга ўтишнинг асосий 
моделлари
Кишилик жамияти тарихий тараққиёти давомида товар хўжалиги 
бағрида бозор иқтисодиёти вужудга келиб, у борган сари ривожланиб 
боришини кўрсатди. XVII–XVIII асрларга келиб, инсоният хусусий 
мулкчиликка асосланган бозор иқтисодиётига ўтди. Иқтисодиётда унга хос 
бўлган туб белгилар секин-аста шаклланиб, пировард натижада қатор 
афзалликлар ҳамда айрим камчиликлари бўлган ҳозирги замон бозор 
иқтисодиётига хос яхлит иқтисодий тизим ташкил топди. 
Дастлаб, якка хусусий мулк монополияси хукмрон бўлиб, капиталистик 
жамиятга хос зиддиятлар кучайган

ХIХ аср ўрталарида марксистик ғоя вужудга келди. Бу ғояга биноан
жамият аъзоларининг фаровон яшаши, адолат ўрнатилиши учун 
адолатсизликнинг бош манбаи хусусий мулкчилик йўқотилиши лозим эди. 
Шу ғояга биноан собиқ иттифоқ ва айрим мамлакатларда хўжалик 
юритишнинг альтернатив варианти тарзида маъмурий буйруқбозлик, 
марказий режалаштиришга асосланган хўжалик юритиш вужудга келди. 
Бу хўжалик юритиш шаклида: 

Хусусий мулкчиликни йўқотиш; 

Бозор, товар-пул муносабатларини тугатиш; 

Неъматлар ва ресурсларни тақсимлашнинг бозор механизми ўрнига
ижтимоий мулкчиликка асосланган давлат тақсимоти ва назоратини 
ўрнатиш; 

Ҳар бир кишини яратган неъматлардаги улушини қилган меҳнатига
қараб белгилаш, меҳнат миқдорини эса иш вақти асосида аниқлаш кўзда 
тутилади. 
Тарихий парадокс шундаки, марксизмнинг асосий концепцияси – инсонни
нурли келажакка олиб боришнинг назарий жиҳатдан илгари сурилган ғояси 
билан тарихий тажрибада эришилган натижа кескин фарқ қилади. Тарихий 
тажриба ижтимоий мулкчиликка, бир марказдан, режа асосида бошқаришга 

---