1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

86
 
Ўзбекистоннинг катта майдони (64%) чўл ва ярим чўл ҳудудлари эгаллагани 
учун унинг иқлими қуруқ ва иссиқ бўлиб, кучли шамол ва чанг-тўзонлар, 
ѐзнинг жарамасида баъзан гармселлар бўлиб туради. Иқлимнинг бундай 
ноқулайлиги республика ҳудудининг 80-85% сезилиб туради. Ўрмонлар ва
иҳота дарахтзорларининг камлиги оқибатида улар шамол ва довуллар 
йўлини тўса олмайди. Шунинг учун ҳам республиканинг ғарбий қисмидаги 
суғориладиган майдонларда шамол эрозияси доимо хавф солиб туради. Бундай 
хавф айниқса чўлга туташ майдонларда кўпроқ. Мутахассислар фикрича ҳар 
йили республикада тупроқнинг унумдор қатламидан тахминан 22 млн. тоннаси 
эрозияга учрайди. Марказий Осиѐда содир бўладиган сел ѐмғирларининг 75% 
Ўзбекистон ҳудудига тўғри келади. Шунинг учун ҳам республиканинг шарқий 
ҳудудига сув эрозияси хавф солиб туради. Фақатгина тоғ ѐн бағирларининг ҳар 
гектар майдонидан йилида 525 тоннагача унумдор тупроқ сув билан ювилади. 
Чўл ва яйловларда чорва молларининг меъѐридан ортиқча боқилиши
ҳам тупроқни эрозияга учратади. АҚШ яйловларида олиб борилган 
кузатувларга қараганда 
чорва моллари кўплаб боқилиб, ўсимлик қоплами сийраклашган жойларда 
кучли ѐмғир пайтида гектаридан 16 тоннагача тупроқ ювилиб кетган. 
Меъѐрида боқиладиган майдонларда эса шундай ѐмғир пайтида гектаридан 
атиги 7 кг тупроқ ювилган. Енгил тупроқли чўл ва ярим чўл ҳудудларида чорва 
молларининг кўплаб боқилиши тупроқни яланғочлаб, шамолда қум кўчиш ва 
барханлар пайдо бўлишига олиб келади. Атрофимизни ўраб олган Қорақум ва 
Қизилқум чўлларида барханлар 3-4 йилда пайдо бўлиши мумкин, уларнинг 
ўсимлик билан қопланиши эса 15-20 йилни талаб қилади. 
Тупроқда озуқа моддаларининг етишмаслиги. 
Тупроқда ҳар йилги 
деҳқончилик маҳсулотлари етиштирилиши жараѐнида ўсимлик танасига 
ердан катта миқдорда макро, микроэлементлар ўтади ва улар етиштирилган 
ҳосил билан чиқиб кетади. Ҳисобларга кўра, бир гектар ердан 136 центнер 
картошка ҳосили олинганда, у билан бирга тупроқдан 48,2 кг азот, 19 кг 
фосфор ва 86 кг калий чиқиб кетади. Шунга ўхшаш бошқа турдаги қишлоқ 
хўжалик маҳсулотлари ҳам тупроқдан кўп миқдордаги биоген озуқа 
элементларини ўзи билан олиб кетади. Буларнинг ўрнини тўлдириб турмаслик, 
тупроққа етарли миқдорда органик ва минерал ўғитларни киритмаслик унинг 
унумдорлигини пасайишига олиб келади.