1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

Кейин Бинглининг ўзи қизнинг ёнига ўтириб, бутун кеча давомида 
фақат у билан гаплашиб ўтирди. Рўпарада иш тикиб ўтирган Элизабет 
уларнинг ўтиришини хурсандчилик билан кузатиб ўтирди
[“Андиша ва 
ғурур” Жейн Остин, 11-боб. 62-бет]. 
Демак, далиллар кўрсатадики, инглиз тилидаги предлогли қурилмалар 
маъноси ўзбек тилига қуйидаги воситалар ёрдамида берилади: 
Кўмакчили қурилмалар; келишиклар; сўз ясовчилар; мустақил сўзлар; 

---

131 
матн; бошқа воситалар. Бу воситалар услубий ва прагматик омиллар билан 
уйғун ҳолда қўлланади. Кўп ҳолларда бу омиллар мазкур воситаларнинг 
қайси бир қўлланиши зарурлигини белгилаб беради.
3.2.2. Кўмакчили қурилмаларни таржима қилиш масаласи 
Худди бошқа туркий тиллар сингари ўзбек тили ёрдамчи сўзлар туркуми 
ҳам ривожланган бўлиб, улар орасида кўмакчилар ўзига хос ўрин тутади. 
“Ўзбек тилининг изоҳли луғати”да қайд қилинишича, “Отлардан кейин 
келиб, уларнинг бошқарув йўли билан тобеланишини кўрсатувчи, макон, 
замон, сабаб каби маъноларни ифодаловчи ёрдамчи сўз, 
учун,
билан, томон 
сўзлари “кўмакчи сифатида тушунилади [198,455]. Ўзбек тилида 
кўмакчиларнинг асосий қисми турли сўз туркумларига оид мустақил 
сўзлардан келиб чиққан. «Ҳозирги замон ўзбек тилида кўмакчиларнинг икки 
хили учрайди. Булар: 
билан, учун, каби, сари, сайин, қадар 
сингари 
мустақил маъносини тамоман йўқотган сўзлар ва 
томон, бошқа, сабабли, 
орқали, туфайли, қараб, қарамай, сўнг, ташқари, бери, кўра, чоғли, узра
сингари кўмакчи вазифасида қўлланувчи, мустақил сўзлардан (от, сифат, 
равиш ва феъллардан) кўмакчиликка кўчган сўзлар» [114, 241]. Уларнинг 
каттагина қисми отга, айримлари эса феълга боғланади. Уларнинг 
лингвистик тавсифига эътибор берилса, ҳар бир кўмакчининг ўзига хос 
хусусиятларга эга эканлиги ойдинлашади. Матндаги семантик ва ҳис-туйғули 
мазмуннинг жамики объектив ҳажмини англаб етиш имконини берувчи 
билим ва эстетик идрок савиясига эга бўлиш рецептор сифатида чиқадиган 
таржимон учун жуда муҳимдир. Мабодо, таржимон билимларининг захираси 
чекланган, ҳис-туйғули тафаккури заиф бўлса, матнни идрок этиш қобилияти 
унда етишмай қолиши мумкин. Агар таржимон ўхшаш камчиликларга 
гирифтор бўлмаган бўлса, аслиятни нисбатан тўлиқ идрок этади. Матнни 
идрок этиш даражасидаги фарқ ва ушбу жараённинг индивидуал-шахсий 
жиҳатдан ўзига хослигида тафовут бўлиши туфайли битта аслиятнинг айни 

---

132 
бирвақтда турлича ва айтарли эквивалент таржималари юзага келади. 
Кўринадики, бир тилга оид матнни бошқа тилга ўгиришда таржимон 
зиммасида улкан масъулият туради. Бу кўмакчилар таржимасида ҳам 
кўринади. Масалан, ўзбек тилида кўмакчилар тизимида 
билан 
кўмакчиси 
фаол қўлланилади. Қуйидаги матнга эътибор қилайлик:
- 
Уйга киринг, Ҳамида келди. 
Ҳамида ўн олти ёшлардаги қувноқ қиз, поччасини кўриб севиниб кетди. 
-
Сиз уйда экансиз, билсам, дафтаримни олиб келарканман...эссизгина... 
Ўртоқ Боқижон Бақоевнинг таъби очилди – сигир, унинг қулоғидаги кўм-кўк 
кана, ғўққиллаб тумшуғи билан ариқ ёқаларини бузиб юрган чўчқа кўз 
олдидан ўтди
[Абдулла Қаххор, Адабиёт муаллими].
Унинг инглиз тилига қилинган таржимаси қуйидагича: 
“Come inside the house, Hamida came to visit,” Mukarram told her husband. 
Hamida was a sixteen-year-old intelligent and cheerful girl. She was happy to see 
her sister’s husband. “Oh, you are at home! If I knew that, I would have brought 
my notebook with me. It’s a pity I didn’t bring it,” she said.
Boqijon Baqoyev’s mood changed and he began to look happy; soon he 
forgot about the tick in the cow’s ear and the pig ruining the barn’s edges 
[The 
Literature Teacher by Abdulla Qahhor. A Collection of Uzbek Short Stories, 25 
p.]. 
Келтирилган матнда билан кўмакчиси инглизча