1. Zamonaviy kompyuterlarning asosiy turlari Kompyuter

1. Zamonaviy kompyuterlarning asosiy turlari
Kompyuter (elektron hisoblash mashinasi) - hisoblash va axborot masalalarini yechish jarayonida axborotlarga avtomatik ishlov berish uchun mo‘ljallangan texnik vositalarining to'plami.
Kompyuterlami qator belgilar bo’yicha guruhlarga ajratish mumkin, xususan:
• ishlash tamoyili;
• element asosi;
• vazifasi;
• o’lchami va hisoblash quwati vahokazo.
Ishlash tamoyili bo‘yicha kompyuterlar (hisoblash mashinalan) ni katta uchta gfiruhga ajratish mumkin (1.1-rasm): analogli (uzluksiz), raqamli va aralash (gibrid).



Raqamli hisoblash mashinasi (RHM) yoki kompyuter, diskret ko‘rinishda ifodalangan, aniqrog‘i raqamli shaklda ifodalangan axborot bilan ishlaydi.



Analog hisoblash mashinalan uzluksiz shakldagi, ya’ni qandaydir fizik kattalikdagi uzuluksiz qatorga ega bo‘Igan qiymatlar ko’rinishidagi (ko‘pincha elektr kuchlanishi) axborotlar bilan ishlaydi. AHM juda sodda va foydalanishga qulay, bu mashinada ishlash uchun masalalarni dasturlash uchun odatda ko‘p mehnat talab etilmaydi.

GHM (aralash (gibrid) hisoblash mashinasi), yoki kombinatsiyalashtirilgan

hisoblash mashinasi, raqamli va uzluksiz shaklda ifodalangan axborotlar bilan ishlaydi. Ular o‘zida AHM va RHM afzalliklarini mujassamlashtirgan bo‘ladi. GHM ni murakkab tez ishlovchi texnik majmualami boshqarish masalalarini hal qilishda foydalanish maqsadga muvofiqdir.
ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Computer) birinchi katta EHM 1946-yili yaratilgan. U mashinaning og‘irlig‘i 30 tonnadan ortiq bo‘lib, sekundiga bir necha yuz amal tezligiga ega bo‘lgan, tezkor xotirasi esa 20 ta son sig'imida bo‘lgan, katta zalda 150 m2 atrofidagi maydonni egallagan.
Yaratitish bosqichi va element asosi bo’yicha kompyuterlami shartli ravishda avlodlarga bolinadi:
1-avlod, 1950-yillar: elektron vakumli lampalardagi EHM;
2-avlod, 1960-yillar; diskret yarim o‘tkazgichli asboblardagi EHM (tranzistorlardagi);
3-avlod, 1970-yiIlar; yarimo‘tkazgichli kichik va o'rta integral sxemalardagi kompyuterlar (bitta g‘ilof ichida yuzlab – minglab tranzistorlar joylashtirilgan). Integral sxema - maxsus vazifalar uchun mo'ljallangan elektron sxema, u yaxlit yarimo‘tkazgichli kristall sifatida bajarilgan bo‘lib, o'zida katta sondagi aktiv
elementlarni (diod va tranzistorlami) birlashtiradi;
4-avlod, 1980-90-yillar; katta va juda katta integral sxemalardagi kompyuterlar, ulaming asosi - mikroprotsessorlardir (bitta kristalda o‘n mingtalab - millionlab aktiv elementlar mavjud). Katta integral sxemalarda aktiv elementlar shunchalik zich joylashtirilganki, 1-avlod kompyuterining barcha elektron qurilmalari 100 - 150 m2 maydonni egallagan bo‘lsa, hozir 1,5 - 2 sm2 maydonni egallovchi
bitta mikroprotsessorga joylashtirilgan, Juda katta integral sxemalardagi aktiv elementlar o‘rtasidagi masofa 0,032 - 0,11 mikronni tashkil etadi (solishtirish uchun, odamning soch tolasining qalinligi bir necha o‘n mikronga teng).
5-avlod, hozirgi vaqt (2010...); bir necha o‘nlab parallel ishlovchi mikroprotsessorlardan tashkil topgan kompyuterlar, ular yordamida bilimlarga ishlov berishning samarali tizimlarini qurishga imkoniyat mavjud; parallel tarkibli juda murakkab mikroprotsessorlarda bajarilgan kompyuterlar bir vaqtning o‘zida dastuming o’nlab ketma-ket ko’rsatmalarini bajara oladilar.
6-avlod va keyingilari: yalpisiga parallellashtirilgan va neyron tarkibdagi optoelektron kompyuterlar, ularda ko’p sonli murakkab bo'lmagan mikroprotsessorlaming taqsimlangan tarmog'i bo‘lib, neyronli biologik tizimning modeli kabidir.
Eng yaxshi meynfreymlar loyihalariga birinchi navbatda amerikada ishlab chiqarilganlarini kiritsabo‘ladi:
• ШМ 3090, IBM 4300 (4331, 4341, 4361, 4381), IBM 380
o‘rniga 1979-yili kelgan (meynfreymlarning 2-avlodi);
• IBM ES/9000, 1990-yili yaratilgan (meynfreymlarning 3- avlodi);
• S/390 AS/400 (4-avlodi);
• System z9 (5-avlodi).
ЮМ ES/9000 (ES - Enterprise System) meynfreymlar oilasi kata kompyuterlarning oilasini boshlab berdi, ular o‘z ichiga 18 kompyuter modelini olib, IBM 390 arxitekturasi asosidajoriy etilgan:
• ES/9221 model 120 kichik modellarining asosiy xotirasini sig' imi 256 Mbayt ga ega, unumdorligi o‘nlab MIPS va 12 ta kiritishchiqarish kanali mavjud;
• ES/9221 model 900 katta modellari 6 ta vektorli protsessorlarga ega, asosiy xotirani sig‘imi 9 Gbayt ga teng, unumdorligi minglab MIPS, shisha tolali kabeldan foydalanuvchi 256 ta kiritish-chiqarish kanali mavjud.
1997-yili IBM firmasi o‘zining katta kompyuterlarini bipolyar mikrosxemalarni qollash orqali, KMOYA-mikrosxemalari ishlatiladigan, kichik o‘lchamli S/390 meynfreymlarga o‘zgartirish dasturini davom ettirdi.
S/390 oilasi o‘z tarkibiga 14 ta kompyuter modelni oladi. Yangi modellarning ko‘rsatkichlari 3-avlod meynfreymlar ko‘rsatkichlariga nisbatan 1,3 marta yaxshilangan ( tezkor xotira hajmi taxminan ikki hissa oshgan - 16 Gbayt gacha). S/390 oilasiga bir protsessorli 50 MIPS tezlikka ega boigan meynfreymlar modelidan to 10 protsessorli 500 MIPS tezlikkacha bo‘lgan modellar kiradi. S/390
modelini G4 va G5, S/390 Multiprice 2000 protsessorlarida ishlab chiqarilgan. Unumdorligini va boshqa ko‘rsatkichlarini oshirish maqsadida 32 tagacha S/390 mashinasiru S/390 Parallel Sysplex texnologiyasi bo‘yicha klasterlarga birlashtirish mumkin (asosan superkompyuter yaratib).
S/390 oilasi dunyoning ko‘pgina davlatlarida ishlatiladi. 1999-yili o‘rtacha unumdorlikdagi AS/400 meymnfreymlar oilasi ishlab chiqarildi, u o‘z tarkibiga 12 modelni olgan. tezkor xotiraning maksimal sig‘imi 16 Gbayt, diskdagi xotira esa 2,1 Tbayni tashkil etadi. AS/400 modellarining 720, 730 va 740 seriyalarida 12 ta
PowerPC va Pentium П protsessorlari ishlatilgan. 2004-yili AS/400 “biznes-kompyuterlari” dunyoda eng tanilgan kompyuterlardan boigan. Tizimning keng miqyosida tanilishining sababi unumdorlik/narx nisbatining yaxshiligi, ishonchliligining juda yuqoriligi (bir soat davomida buzulmasdan ishlash ehtimoli 0,9994 tashkil etadi) va yaxshi dasturiy ta’minotining mavjudligidir.
2005-yili ЮМ firmasi System z9 (5-avlod) meynfreymini havola qildi, u samarali virtuallashtirish texnologiyasini quvvatlagan va xavfsizlikni ta’minlagan. Bu texnologiyalar uni eng ochiq, ishonchli va himoyalangan hisoblash tizimlaridan biriga aylantirdi.
System z9 tizimi bir sekund davomida 1 milliard tranzaksiyagacha ishlov bera olgan, unumdorligi bo‘yicha 4-avloddan bir necha marotaba yuqori bo‘lgan.
Yaponiyaning Fujitsu firmasining M 1800 kompyuterlari va shuningdek Germaniyaning Comparex Information Systems firmasining 8/*, 91*, M2000 va S2000 meynfreymlari dunyoda ko‘p tarqalgan.
Fujitsu firmasining M 1800 meynfreymlar oilasi 1990-yiIi V780 modelining o‘rniga kelgan va u o‘z tarkibiga 5 tayangi modellarni olgan:
Model-20, 30, 45, 65, 85; katta modellari Model-45, 65, 85 - ko‘p protsessorli modellar, mos ravishda 4, 6, 8 ta protsessorli; oxirgi kata modelning tezkor xotirasining sig‘imi 2 Gbayt va 256 ta kiritishchiqarish kanallariga ega.
Amdal firmasi 4-avlod meynfreymlar ini 1999-yili ishlab chiqara boshladi (3-avlod mashinalari o‘miga Millennium 400 va 500 ishlab chiqarilgan), so‘ng Millennium 700 va 800 ishlab chiqarilgan, ularning birinchisi 690 MIPS, ikkinchisi esa 1000690 MIPS unumdorlikka ega bo‘ lib, 12 tadan protsessorga ega bo‘lgan.
Germaniyaning Comparex firmasi 3-avlod meynfreymlarini ishlab chiqargan: 8/8x, 8/9x, 9/8xx, 9/9xx modeliarini, ularda sakkiztagacha protsessori bo‘lgan, tezkor xotirasi 8 Gbayt gacha sig‘imga ega bo‘lib unumdorligi esa20 dan 385 MIPS gachabo‘lgan.
4-avlod meynfreymlari: M2000 va S2000, mos ravishda unumdorligi 990 va 870 MIPS bo‘lgan, tezkor xotira hajmi 8000 gacha va 16 000 Mbayt ga ega bo‘lgan. Bu tizimlarning buzulishgacha boigan o'rtacha ish vaqti juda ham katta - 12 yilni tashkil etadi.
3-avlod mashinalariga nisbatan o'lchamlari va iste’mol quwati jiddiy kichraytirilgan (1-2 ta shkaf) (M2000 8 protsessorli modeli 50 kV-A iste’mol qiladi, 9/9xx ning 8 protsessorli modeli 171 kV-А iste’mol qilgan va suvda sovutilishi talab etilgan).