|
Bog‘lanish turlari
|
Bog‘lanish energiyasi klj/mol’
|
1
|
Kovalent
|
200-580
|
2
|
Ion
|
20-40
|
3
|
Vodorod
|
8-20
|
4
|
Van - der - Vaal’s
|
2-4
|
Eng mustahkam bog‘ kovalent, ion bog‘lanish sustroq, vodorod va Van-der Vaal’s bog‘lanish eng beqaror bog‘dir.
Zaharning retseptor bilan bog‘lanish energiyasining pasayishi organizmning javob reaksiyasining o‘ziga xos reaksiyalarini kamayishiga muvofiq keladi va og‘riqlarni orqaga qaytaradi. Retseptor turlaridan biri bu fermentlardir. Fosfor organik zahar bilan atsitelxolinesteraza (AXE) malekulasining o‘zaro bog‘lanishi bunga misol bo‘ladi. Natijada zaharlar mustahkam kompleks hosil qiladi. Asabni qo‘zg‘atuvchan mediator kimyoviy uzatuvchi (AX) atsitelxlinni gidrolizini AXE katalizlaydi. Qachonki, mediatr postsinaptik membranaga yetib borganda sipaleza asab impul’sini bir neytronni boshqasiga uzatilishi sodir boladi. Bunda xoxlagan organ xujayrasini faoliyati sodir bo‘ladi (muskullar, tomirlar va boshqalar). O‘zini mediator funksiyasini AX molekulalari tezda faolsizlantirishi zarur, aks holda asab impul’siga olib boruvchi diskritnost (uzilishga qarshi bo'lgan xususiyat) buziladi. Aynan shuni AX ni darhol gidrolizlovchi AXE sodir etadi. FOS lar AXE bilan mustahkam birikma hosil qilib, uni asosiy funksiyasini kuchsizlantiriladi. Natijada FOS lar uchun xarakterli bo‘lgan toksik ta’sir kelib chiqadi va u asosan asab sistemasiga shikast yetkazadi. Boshqa bir misol sifatida, sianidlarni biologik harakat mexanizmini olishimiz mumkin, bu zaharlar uchun fermentlar retseptor bo‘la olishini tasdiqlaydi (sinil kislotasi - HCN). Organizm hujayralarida hujayra nafas olish markazi – mitoxondrin bo‘ladi. Mitoxondrinda teri oksidlanishi kabi fermentlar jarayonlari sodir bo‘ladi. (kislorodni hujayra orqali iste’mol qilish.) Terini nafas olishdagi oksidlanish reaksiyasini zvenolaridan biri tarkibida temir atomi bor sitoxromoksidaze (SXA) fermenti sababli faoliyat yuritadi. Sinil kislotasi SXA malekulasi bilan o‘zaro ta’sirlashadi. Natijada terini normal nafas olishi sekinlashadi. Masalan: hujayra va terilarda ortiqcha O2 hosil bo‘lib, ular kislorodni o‘zlashtira olmaydilar. Buning natijasida organizmda tezda-tezda teri yoki gestotoksik gipoksiya nomi bilan mashhur patologik holatlar sodir bo‘lib, unda bo‘g‘ilish, yurak faoliyatini buzilishi, titroqli paralichlar kuzatiladi.
Zaharlar uchun retseptorni boshqa turlaridan biri sulfgidril yoki tiol gruppa (SH), ya’ni organizmni turli makromolekulalari, fermentli va boshqa oqsil yoki amino kislotalar. SH guruh bilan tanlovchi yoqlilik namoyon etadigan zaharlar bo‘lib og‘ir metallardan, quyidagilar hisoblanadi.
Simob va uning birikmalari – Hg, HgCl2
Qo‘rg‘oshin va uning birikmalari – Pb, PbO, PbO2, PbO3
Margimush va uning birikmalari – As, As2O3, AsH3
Kadmiy va uning birikmalari – Cd, CdO2, CdSO4
Surma va uning birikmalari – Sb, SbH2
CH guruh bilan metallar o‘rtasidagi reaksiya natijasida erimaydigan birikma merkaptidlar hosil bo‘ladi. Bu tegishli zaharlanish sodir bo‘lishiga biokimyoviy jarayonlarni borishini buzilishiga olib keladi. Organik birikmalarni reaksiyaga kirishuvchan funksional gruppalarda: sul’fgidril, aminogruppa, gidroksil, fosforsaqlovchilar ko‘pgina metallar (yangi retseptorlar) uchun birikadigan joy hisoblanadi. Zaharlovchi is gazi (SO) uchun gemoglabin – qon proteid eritrotsiti retseptor vazifasini bajaradi. Is gazi gemoglabin bilan tezda reaksiyaga kirishib, patologik kompleks karboksigemoglobin (HbCO) hosil qiladi, lekin kislorodni qabul qilmaydi. Qon SO ni gemobdabinga kimyoviy yaqin bo‘lganligi uchun uni yutadi. Kislorod, gemoblabin bilan bog‘lanishga qaraganda SO gemosleti bilan 250 marta faolroq bog‘laydi. Demak har qanday kimyoviy modda biologik va toksik ta’sir namoyon etish uchun 2 ta mustaqil xususiyatlarga ga bo‘lishi kerak:
retseptorga yaqinlik;
o‘ziga xos faollik;
Masalan, gemaglobinni SO bilan yaqinligini SO2 bilan yaqinligiga qaraganda bir necha marotaba kuchli (karboksigemaglobinni dissosatsiyaga yaqin gemoglabin HbO2 dissosatsiyasidan 3500 marta sekin).
Do'stlaringiz bilan baham: |
