1. Yosh fiziologiyasi fani va uning vazifalari. Yosh fiziologiyasining boshqa fanlar uchun ahamiyati. Gigiena fani va uning vazifalari

5-MAVZU: TANA XARORATINING DOIMIYLIGI-(TERMOREGULYATSIYA)
Odam va issiq qonni hayvonlarning gavda harorati tashqi muhit haroratining o‘zgarishiga ko‘ra doim deyarli bir darajada turadi. Gavda haroratining bunday doimiyligi izotermiya deb yuritiladi. Izotermiya faqat gomyoterm yoki issiq qonli deb ataluvchi organizmlar uchun xos.
Gavda harorati o‘zgaruvchan bo‘lib, tashqi muhit haroratidan oz farq qiluvchi ya’ni Poykiloterm yoki sovuq qonli organizmlarda izotermiya kuzatilmaydi. Organ va to‘qimalar harorati shuningdek butun organizm harorati issiqlik hosil bo‘lish intensivligiga va issiqlik yo‘qotish miqdoriga bog‘liq. Barcha organ va to‘qimalarda issiqlik hosil qilish jadalligi bir xil bo‘lmaydi.
Muskul to‘qimasi, jigar, buyraklar kabi faol ish bajaruvchi to‘qima va organlar faolligi kamroq to‘qimaga qaraganda ko‘proq issiqlik chiqaradi. Organ va to‘qimalarni issiqlik yo‘qotishi ularning joylashuviga bog‘liq teri, skelet muskullari ichki organlarga qaraganda ko‘proq issiqlik chiqaradi va tezroq sovuydi.
Organizmda turli organlarda harorat har xil bo‘ladi, masalan, jigarda eng yuqori 37,8-380C, terida 29,5-33,90C (kiyim bilan berkitilgan joyda). Sog‘lom odamning qo‘ltiqdan o‘lchangan harorasi 36,5-36,90C, klinikada emadigan chaqaloqlarda rectum – to‘g‘ri ichakdan o‘lchanadi va u normada 37,2 – 37,50C ni tashkil etadi.
Tana harorati doimiy bo‘lmay sutka davomida 0,5-0,70Cga o‘zgarib turadi. Tana harorati kechqurun soat 4–6 da yeng yuqori, yertalab 3–4 dayesayengpastbo‘ladi. Tana haroratining bu o‘zgarishi yashash sharoitiga bog‘liq, tinchlik va uyqu tana haroratini kamaytiradi, muskullar bilan bajariladiganish esa uni oshiradi.
Butun organizmda issiqlik hosil bo‘lishi va issiqlik yo‘qotishi bir-biriga teng bo‘lgandagina odamning tana harorati doim bir darajada turishi mumkin. Bunga termoregulyatsiyaning fiziologik mexanizmlari yordam beradi. Organizmning har orasini normallashuvini qon boshqarib turadi, chunki tomirlarda yuradigan qon faol to‘qimalarda isiydi, ularning shu tariqa sovutadi va terida sovib, uni ayni vaqtda isitadi.
Organizmda termoregulyatsiya fizikaviy va kimyoviy xillariga ajratish mumkin. Kimyoviy termoregulyatsiya organizmda issiqlik hosil bo‘lishini kuchaytirish yoki susaytirish, ya’ni organizmda moddalar almashinuvi jarayonini kuchaytirish va kamaytirish yo‘li bilan yuzaga chiqadi. Fizikaviy termoregulyatsiyaga va badan issiqlik chiqish jarayonini o‘zgartirish yo‘li bilan amalga oshadi.